Από τη Γη μου στη Γη
Σεμπαστιάο Σαλγάδο
εκδόσεις Στερέωμα
συνάντηση με την μεταφράστρια
Κατερίνα Σχινά
Β.Μ: Αλήθεια ποιος είναι ο πολυσχιδής και πολυπράγμων Σεμπαστιάο Σαλγάδο;
Ένας ανήσυχος άνθρωπος της εποχής του, ικανός να αφουγκραστεί τα κελεύσματα των καιρών. Ένας άνθρωπος που αγαπά την περιπέτεια, που αναμετριέται συνεχώς με τα όριά του, που επιζητεί να κατανοήσει τον κόσμο στον οποίο ζει και να συμβάλει, όσο μπορεί, στην αειφορία του. Ένας βαθύς ανθρωπιστής και δημοκράτης.
Β.Μ: Ποια η θεματολογία των έργων του αλλά και των φωτογραφικών πρότζεκτ που καταπιάστηκε;
Όπως όλοι γνωρίζουμε σπούδασε οικονομικά στην πατρίδα του, τη Βραζιλία, και αργότερα στο Παρίσι, αλλά αρκετά νωρίς εγκατέλειψε την καριέρα του οικονομολόγου για να αφοσιωθεί στη φωτογραφία. Από το 1973 ως το 1979 εργάστηκε ως φωτογράφος αθλητικών γεγονότων και στη συνέχεια υπήρξε μέλος του μεγάλου φωτογραφικού πρακτορείου Magnum από το οποίο αποχώρησε το 1994 για να ιδρύσει, μαζί με τη σύζυγό του, το δικό τους πρακτορείο, με τίτλο “Amazonas images”. Κι από εκεί και πέρα, άρχισε να δημιουργεί σειρές ρεπορτάζ θέλοντας να αποτυπώσει και ταυτόχρονα να τιμήσει τους ανθρώπους του μόχθου, τους κυνηγημένους μετανάστες, τα θύματα των πολέμων και της ανθρώπινης θηριωδίας. Η επιδίωξή του ήταν να γίνει ένας μάρτυρας όσων τραυματίζουν τον πλανήτη μας, όσων δεν θα έπρεπε ποτέ να έχουν συμβεί. Φωτογράφησε εργάτες την ώρα της δουλειάς, σε φυτείες, ναυπηγεία, εργοστάσια• φωτογράφησε τις μυρμηγκιές των χρυσωρύχων στο ορυχείο χρυσού της Σιέρα Πελάδα στα βόρεια της Βραζιλίας και τις στρατιές των προσφύγων στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στα Βαλκάνια. Φωτογράφησε τη φρίκη της γενοκτονίας στη Ρουάντα. Κι όλα αυτά, με τη σκέψη ότι ο «κόσμος πρέπει να γνωρίζει», όπως έλεγε. «Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να προφυλάσσεται από τις τραγωδίες της εποχής μας», έγραψε, «γιατί όλοι είμαστε υπεύθυνοι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για όσα συμβαίνουν στην κοινωνία μέσα στην οποία επιλέξαμε να ζήσουμε».
Β.Μ: Παρόλο που είναι πολυβραβευμένος (και θα μπορούσε κάλλιστα να έχει την έπαρση αυτής της ιδιότητας) τι είναι αυτό που τον κάνει τόσο σπουδαίο στα μάτια του απλού κόσμου, και φιλικό στους ιθαγενείς αλλά και στα ζωικά πλάσματα που φωτογραφίζει;
Ο βαθύς ανθρωπισμός του. Η ταπεινότητά του. Ο σεβασμός του για το περιβάλλον. Η βεβαιότητά του ότι στον άνθρωπο χαρίστηκε ο πλανήτης στον οποίο ζει για να τον απολαύσει και όχι για να τον βεβηλώσει, για να ζήσει ειρηνικά και όχι για να τον ποτίσει με αίμα. Και τέλος η πεποίθησή του ότι η τέχνη της φωτογραφίας οφείλει να έχει συνείδηση των ορίων της και του σκοπού της και ως εκ τούτου να είναι ηθική.
Β.Μ: Ποια βιώματα τον οδήγησαν να στραφεί στην φύση (να γνωρίσει τον πλανήτη) και εντέλει να δημιουργήσει μαζί με τη σύντροφό του Λέλια, το Ινστιτούτο Τέρα (Instituto Terra);
Πιστεύω ότι μετά από τόση εγγύτητα με τη φρίκη, μετά από τόσα ρεπορτάζ «καταστροφής», που καθώς ομολογεί του προκάλεσαν κατάθλιψη, και διαπιστώνοντας την άθλια κατάσταση στην οποία οδηγούσαν τον πλανήτη οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ανατροπές, θέλησε να παρέμβει με μεγαλύτερο δυναμισμό στον αγώνα για την προστασία του περιβάλλοντος. Να καταγγείλει τη μόλυνση, την καταστροφή των δασών, την ερημοποίηση τεράστιων περιοχών της γης, τον αφανισμό των ιθαγενών πληθυσμών του Αμαζονίου. Ακριβώς επειδή είχε κατανοήσει ότι «ο μόνος τρόπος για να ζήσουμε καλύτερα, είναι να επιστρέψουμε στον πλανήτη μας». Και επειδή είχε βιώσει, με τη μεγαλύτερη δυνατή ένταση, ότι μόνο στη φύση ξαναβρίσκει ο άνθρωπος μια κάποια ελευθερία.
Β.Μ: Ποια είναι η ουσία αλλά και η προμετωπίδα της τέχνης του Σαλγάδο; Το ρωτώ γιατί όπως και ο ίδιος δήλωνε, είναι φωτογράφος με κοινωνική και πολιτική θέση!
Μα αυτό φαίνεται και μόνο από την θεματική που επιλέγει. Θέλει να είναι ενεργός πολίτης του κόσμου. Πιστεύει ότι ο καθένας από μας μπορεί να βάλει ένα λιθαράκι για τη διάσωση του πλανήτη μας. Χρησιμοποιεί τη φήμη του και το ταλέντο του επ’ αγαθώ. Και νομίζω ότι δεν τον ενδιαφέρει τόσο η φήμη, όσο η δύναμη της παρέμβασης που μπορεί να αντλήσει απ’ αυτήν.
Β.Μ: Τι θα διαβάσουμε στο βιβλίο (αλλά και τι θα δούμε) Από τη γη μου στη Γη που κυκλοφορεί από της εκδόσεις Στερέωμα σε δική σας μετάφραση;
Το οδοιπορικό μιας ζωής. Μια περιπέτεια αυτογνωσίας. Μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία υπέρβασης.
Β.Μ: Ποια η σημασία της έκδοσης του συγκεκριμένου βιβλίου στα Ελληνικά; Πέρα από το γεγονός ότι ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον φωτογράφο αλλά και τον άνθρωπο Σεμπαστιάο Σαλγάδο!
Θα ήταν ευχής έργον αν ευαισθητοποιούσε τον αναγνώστη απέναντι σε όσα συμβαίνουν σήμερα στον κόσμο μας, αν βάθαινε τους ορίζοντές του, αν επέτεινε την εγρήγορσή του για το περιβάλλον. Ο τρόπος που βλέπει ο Σαλγάδο τον κόσμο συνεχώς υπενθυμίζει πόσο συνδεδεμένοι είμαστε όλοι μεταξύ μας, πόσο η ατομική στάση επηρεάζει το σύνολο, πόσο αλληλένδετα είναι τα πεπρωμένα όλων των ανθρώπων στη γη.
Β.Μ: Μεταφράζοντας αυτό το υπέροχο οδοιπορικό της ζωής και του έργου του, τι σας έμεινε ως απόσταγμα και τι συναισθήματα σας γέννησε;
Με συγκίνησε το αίσθημα ευθύνης που διαπερνά κάθε πρωτοβουλία του Σαλγάδο. Η επίμονη αναζήτηση της αλήθειας, πίσω από τα επιφαινόμενα. Η τρυφερότητά του απέναντι στους ανθρώπους και τον ζωικό κόσμο• η αγάπη του για τα μικρά και τα ασήμαντα, που τελικά είναι πολύ πιο σπουδαία από τα επιβλητικά και τα «μεγάλα». Και εν τέλει ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει το πέρασμά του από τη ζωή, αφού δεν τον ενδιαφέρει τόσο να αφήσει το καλλιτεχνικό του αποτύπωμα στην ιστορία της φωτογραφίας, αλλά να γίνει ο «υπηρέτης του καλού» στη ζωή και στην τέχνη.
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Μάρτης 2021
Κατερίνα Σχινά
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1956. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και μουσική (ανώτερα θεωρητικά, πιάνο) στο Εθνικό Ωδείο και πλάι στον Αλέξανδρο Αινιάν. Ως κριτικός εμφανίστηκε με άρθρα της το 1983 στην εφημερίδα “Η Αυγή”. Διετέλεσε μέλος (1985-1988) της συντακτικής ομάδας του περιοδικού “Το Τέταρτο”, μουσικοκριτικός και επιφυλλιδογράφος της εφημερίδας “Η Καθημερινή” (1987-1999) και από το 1995 ως το 1999 υπεύθυνη του κυριακάτικου ένθετου “Ιδέες-Πολιτισμός” της ίδιας εφημερίδας. Mέλος της συντακτικής ομάδας του ειδικού ενθέτου για το βιβλίο “Βιβλιοθήκη” της εφημερίδας “Ελευθεροτυπία” (1999-2009) και από το 2009 συνεργάτης της εφημερίδας “Η Καθημερινή” σε θέματα βιβλίου, καθώς και σύμβουλος έκδοσης και κριτικός στο μηνιαίο πολιτιστικό περιοδικό “The Books’ Journal”. Μουσικός παραγωγός στο Γ’ και Β’ Πρόγραμμα της Κρατικής Ραδιοφωνίας (1983-1994), και στο Κανάλι 15 του Ρούσσου Κούνδουρου (1987-1989) και συνεργάτης της τηλεοπτικής εκπομπής για το βιβλίο “Βιβλιόραμα” (ΕΡΤ) (1987-1990). Από το 2006 ως το 2011 αρχισυντάκτρια και παρουσιάστρια μαζί με τον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου της τηλεοπτικής εκπομπής “Βιβλία στο κουτί” (ΕΤ1). Δίδαξε πολιτιστικό ρεπορτάζ στο τμήμα ΜΜΕ του Παντείου Πανεπιστημίου (1994-2004), ενώ από το 2002 ως το 2010 δίδαξε λογοτεχνική μετάφραση στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Έχει συνεργαστεί με την Ορχήστρα της ΕΡΤ, την Λυρική Σκηνή, το Μέγαρο Μουσικής και το Φεστιβάλ Αθηνών, στη συγγραφή κειμένων για τα προγράμματα των παραστάσεων και στη μετάφραση λιμπρέτων λυρικών έργων. Έχει μεταφράσει στα ελληνικά έργα των Edgar Alan Poe, Toni Morrison, Philip Roth, George Steiner, Roland Barthes, Witold Gombrowich, Ian McEwan, Emma Goldman, Mark Twain, William Hazlitt, Jack London, Willa S. Cather, Roddy Doyle, Malcolm Bradbury, Helene Hanff, Ben Schott, κ.ά. καθώς και ποιήματα των Byron, Shelley, Worsdworth, Wallace Stevens, Hilda Doolittle, Anne Sexton, κ.ά. Έχει γράψει το βιβλίο “Όπερες του κόσμου” που εκδόθηκε από την Εταιρεία για τη δημιουργία νέου κτιρίου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, και το λεύκωμα “Η Ελλάδα του μόχθου” που εκδόθηκε από το Ριζάρειο Ίδρυμα. Το 1997 βραβεύτηκε από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας για τη μετάφραση του μυθιστορήματος της Toni Morrison “Γαλάζια μάτια” και το 2008 από το περιοδικό “Gourmet” της Ελευθεροτυπίας για τη μετάφραση των “Γαστριμαργικών αναλέκτων” του Ben Schott (2006). Το βιβλίο της “Καλή και ανάποδη. Ο πολιτισμός του πλεκτού” (εκδ. Κίχλη) τιμήθηκε το 2015 με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου.
«Αποστολή μου είναι να εξασφαλίσω ότι κανείς δεν μπορεί να πει: δεν γνώριζα.»
«Με την έλευση της βιομηχανίας, οι άνθρωποι της υπαίθρου ανακάλυψαν στις πόλεις μια εντελώς διαφορετική ζωή, και η πλειονότητά τους κατρακύλησε στη φτώχεια.»
«Πήγα παντού όπου υπήρχε κοινωνική αδικία, ώστε να την απεικονίσω όσο καλύτερα μπορούσα.»
«Έγινα φωτογράφος για να αναδείξω την εκμετάλλευση που υφίστατο ο κόσμος.»
«Κανείς δεν έχει δικαίωμα να προφυλάσσεται από τις τραγωδίες της εποχής μας, γιατί είμαστε όλοι υπεύθυνοι, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, για όσα συμβαίνουν στην κοινωνία μέσα στην οποία επιλέξαμε να ζούμε.»
«Ο μόνος τρόπος να ζήσουμε καλύτερα, είναι να επιστρέψουμε στον πλανήτη μας»
Σεμπαστιάο Σαλγάδο
