Διαβάζοντας κανείς το πιο πάνω απόσπασμα, αναρωτιέται αν προέρχεται από ένα έργο κοινωνικής καταγγελίας ή από υπαρξιακό μυθιστόρημα, καθώς το θέμα και η προβληματική μοιράζονται ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό.
Στις 20 Νοεμβρίου του 1975 πεθαίνει από φυσικό αίτια ο Φράνκο και η Ισπανία μετά από 36 χρόνια δικτατορίας ετοιμάζεται να αλλάξει σελίδα. Το βράδυ από τα συντρίμμια της Σκάλα θα ανασυρθούν τέσσερις εργαζόμενοι νεκροί (εκ των οποίων οι δυο ήταν επίσης αναρχικοί και οργανωμένοι στη C.N.T.)
Ο «Μονάρχης των σκιών» αφηγείται την αναζήτηση του χαµένου ίχνους ενός νέου, που αγωνίστηκε για έναν άδικο σκοπό και πέθανε στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Λεγόταν Μανουέλ Μένα και το 1936, στον ισπανικό εµφύλιο, κατατάχτηκε εθελοντής στον στρατό του Φράνκο.
Η Ισπανία […] μια ζώνη ερειπίων. Μια σταγόνα αίμα πεσμένη σε αυτές τις γραμμές θα μείνει ζώντας πάνω σε αυτές, ανεξίτηλη σαν την αγάπη.
Pablo Neruda |12 ποιήματα από τη συλλογή | Ισπανία στην καρδιά. Ύμνος στις δόξες του λαού στον πόλεμο.
Τι το ξεχωριστό έχει όμως η ισπανική επανάσταση, και μάλιστα ιδωμένη από την μεριά των αναρχικών, ώστε να μας ενδιαφέρει σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος κακοπροαίρετος.
Συνάντησα πρώτη φορά τον Abel Paz τον Γενάρη του 1996, στο Παρίσι, στην 5η συνάντηση του ευρωπαϊκού δικτύου αλληλεγγύης στους Ζαπατίστας .