Είναι απολύτως βέβαιο, αν και παράδοξο, το γεγονός ότι ο Ντανιέλ Τσαβαρία (Ουρουγουάη, 1933) δεν έγραψε ούτε μία γραμμή τα πρώτα πενήντα χρόνια της ζωής του. Στα είκοσι μπάρκαρε σ’ ένα πλοίο για την Ισπανία. Διέσχισε την Ευρώπη και εργάστηκε ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι του Αμβούργου, ναύτης σε ελληνικό πλοίο και περιπλανήθηκε στην Ιταλία. Επιστρέφοντας στη Λατινική Αμερική ολοκλήρωσε τις σπουδές φιλολογίας και εργάστηκε ως ηθοποιός στο Μοντεβίδεο. Στα 1964, όπως πολλοί αριστεροί διανοούμενοι, έτσι και ο Τσαβαρία βρίσκεται στη Βραζιλία. Το στρατιωτικό πραξικόπημα ανατρέπει τον δημοκρατικό πρόεδρο Joao Goulart και ο Τσαβαρία καταφεύγει στον Ταπαζός, παραπόταμο του Αμαζονίου έχοντας μαζί του τα “Ποιήματα” του Οράτιου και τις “Μεταμορφώσεις” του Οβίδιου.
Μετά από οκτώ μήνες παραμονής στη ζούγκλα καταλήγει στις ακτές του Ειρηνικού. Εκεί εργάζεται στο Duty Free του τοπικού αεροδρομίου και κάνει λαθρεμπόριο ουίσκι και τσιγάρων. Παράλληλα συνδέεται με το E.L.N., το κίνημα των ανταρτών του Φιντέλ Κάστρο. Στις 27 Οκτωβρίου 1969, το στρατηγείο του E.L.N. του διαμηνύει ότι ένας αντάρτης αυτομόλησε δίνοντας στην αστυνομία μία λίστα με ονόματα όπου εμφανιζόταν και το δικό του. Αναγκάζεται να ξαναφύγει. Την επομένη επιβιβάζεται σ’ ένα μικρό αεροπλάνο και οπλισμένος μ’ ένα περίστροφο αναγκάζει τον πιλότο ν’ αλλάξει πορεία προς την Κούβα. Όπως λέει ο ίδιος, “Τη χρονιά εκείνη έγιναν εξήντα πέντε αεροπειρατίες με προορισμό την Κούβα”.
Πανεπιστημιακός καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών, θεωρείτε μια από τις μεγάλες πένες της σύγχρονης ισπανόφωνης λογοτεχνίας. Άπταιστος γνώστης πέντε γλωσσών, μετέφρασε στα ισπανικά πολλά έργα γερμανικής λογοτεχνίας και έγραψε σενάρια για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Μέντοράς στου υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους κουβανούς συγγραφείς του 20ου αιώνα, ο Αλέχο Καρπεντιέρ, στον οποίο έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος του έργου του.
Από το τέλος της δεκαετίας του ’70 μέχρι και σήμερα έχει τιμηθεί με τα βραβεία, Edgar Allan Poe, Premio Nacional de Literatura de Cuba 2010, Nacional de la Crítica, Dashiell Hammett, Planeta Joaquin Mortiz, Casa de las Américas.
Έφυγε από τη ζωή στις 6 Απριλίου 2018.
«ΚΑΛΙΜΠΑΝ Ο ΚΑΛΟΣ
ΚΑΘ’ ΕΞΙΝ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ ΑΛΛΑ ΚΑΛΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ»
του Ντανιέλ Τσαβαρία
εκδόσεις opera
συζήτηση με την μεταφράστρια
Μαρία Μπεζαντάκου
Αφορμή όμως για να συναντηθούμε υπήρξε η νέα έκδοση του εμβληματικού κατά τη γνώμη μου βιβλίου «ΚΑΛΙΜΠΑΝ Ο ΚΑΛΟΣ» με τον υπότιτλο «ΚΑΘ’ ΕΞΙΝ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ ΑΛΛΑ ΚΑΛΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ» από τις εκδόσεις opera σε δική σου (εξαιρετική!) μετάφραση. Πες μας δυο λόγια γι’ αυτό το έργο και τι θα διαβάσει ο αναγνώστης που πρώτη φορά θα αναμετρηθεί με αυτό;
Σε ευχαριστώ πολύ. Είναι βέβαια ένα μυθιστόρημα πολύ πλούσιο και με περίτεχνη δομή. Ένα αστυνομικό γεμάτο ένθετες ιστορίες, χιούμορ και ερωτισμό, που μπερδεύεται με ψυχολογία, ψυχιατρική, δημοσιογραφία, ιστορία, θρησκεία, πολιτική. Ένα θρίλερ που περιλαμβάνει υπαρξιακούς και φιλοσοφικούς στοχασμούς, διηγήσεις από περασμένους αιώνες, φιλολογικές διαμάχες, σκανδαλοθηρικά άρθρα, πολεμικές ανταποκρίσεις, ταξίδια και πολλά άλλα• και όλα αυτά με τη μορφή μιας (φανταστικής) αυτοβιογραφίας.
Ο αναγνώστης, λοιπόν, διαβάζει το best seller του κουβανού ήρωα του Τσαβαρία, γνωρίζει την περιπετειώδη ζωή του και εισέρχεται στον κόσμο ενός πολύ ιδιαίτερου χαρακτήρα, ενός χαρισματικού κι ενάρετου τέρατος που καταφέρνει να συνδυάσει την ακρότητα με τη σύνεση. Ενός ήρωα πολύπλευρου, του οποίου την ψυχοσύνθεση ο αναγνώστης θα γνωρίσει εις βάθος, και που παρά τα απίθανα χαρακτηριστικά του γίνεται απόλυτα πιστευτός.
Πότε εκδίδεται, τι θέλει να πει/εκφράσει με αυτό το κείμενο ο συγγραφέας, σε ποιους απευθύνεται;
Όπως και τα απομνημονεύματα του κοσμοπολίτη και καλλιεργημένου ήρωά μας, θα έλεγα πως το κείμενο είναι μια ανοιχτή πρόσκληση στο μυαλό του Γκονσάλο, ανεπανάληπτης προσωπικότητας, με πολύ ακραία και αντιφατικά χαρακτηριστικά. Τι να πρωτοπούμε για αυτόν! Οι πράξεις του είναι τόσο παράτολμες όσο και προσχεδιασμένες στην εντέλεια. Ο ίδιος είναι τόσο συμπονετικός όσο και αμείλικτος. Μοιάζει ατρόμητος και ριψοκίνδυνος, αλλά είναι συνετός, μεθοδικός και σχολαστικός μέχρι αηδίας. Και παρόλο που είναι τόσο αλλιώτικος και μοναδικός, παραμένει οικείος και γνώριμος. Εξάλλου, ο συναισθηματικός κόσμος, οι ψυχολογικές και νοητικές διεργασίες ενός ιδιοφυούς τέρατος δεν απέχουν πολύ από εκείνες των υπολοίπων. Οι ανησυχίες, οι αδυναμίες, και οι προβληματισμοί ενός ανθρωπιστή ανθρωποφάγου έχουν οικουμενικό χαρακτήρα. Αναδεικνύουν τις αντιφάσεις της ανθρώπινης φύσης, την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου, τους ψυχολογικούς μηχανισμούς που υποκινούν τη συμπεριφορά μας, τα ανεξήγητα του νου, το αδιαίρετο σώματος και πνεύματος. Και μαζί με την έρευνα στα βάθη της ψυχής, ασκείται φυσικά και κοινωνική κριτική, το κείμενο δεν παύει να καταγγέλλει την αδικία, την εκμετάλλευση και να εκφράζει αλληλεγγύη προς τους αδύναμους.
Τι δυσκολίες και τι προκλήσεις περιλαμβάνει η μετάφραση ενός τέτοιου (ξαναλέω) εμβληματικού έργου;
Ήταν σίγουρα απαιτητική δουλειά, ευτυχώς οι προκλήσεις στη μετάφραση λειτουργούν ως επιπλέον κίνητρα. Και πάντα προσφέρουν επιπλέον γνώσεις, κάθε είδους γνώσεις. Με κάθε μετάφραση μπαίνεις, κατά κάποιο τρόπο, στο κεφάλι του συγγραφέα. Έρχεσαι αντιμέτωπη με τις ιδιαιτερότητες της ζωής του, των προσωπικών εμπειριών του, των γνώσεών του, οι οποίες αναβλύζουν από το κείμενο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, λοιπόν, αφού μιλάμε για έναν συγγραφέα που ξεχειλίζει από κάθε λογής εμπειρίες και γνώσεις, και μάλιστα εμπειρίες εξαιρετικά ασυνήθιστες, που έζησε μια ζωή πολυτάραχη και ριψοκίνδυνη, το συγγραφικό κεφάλι στο οποίο εισήλθε η μεταφράστρια ήταν αναλόγως περίπλοκο και πάμπλουτο. Η σύντομη βουτιά μου στο μυαλό του ήταν ολόκληρη μια πρόκληση.
Ποια η ιδιαίτερη σημασία της έκδοσης και αλήθεια αγγίζει κάποια χορδή σου το συγκεκριμένο κείμενο;
Θα ξεχώριζα πρώτα απ’ όλα τα κοινά χαρακτηριστικά που ο Τσαβαρία μοιράζεται με τον ήρωά του: είναι και οι δύο φιλόλογοι, μελετηροί, πολύγλωσσοι και πολυταξιδεμένοι, ζουν μια περιπετειώδη ζωή, όχι όμως λόγω τυχοδιωκτικής διάθεσης, μα επειδή οι συνθήκες το επιβάλλουν, για να επιβιώσουν• είναι το ένστικτο της επιβίωσης που τους ωθεί. Και πάνω απ’ όλα, είναι κι οι δυο στρατευμένοι στον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη. Τους χαρακτηρίζει η ευαισθησία για τα κοινωνικά προβλήματα, η συμπόνια κι η αλληλεγγύη προς τους αδύναμους και τους αδικημένους.
Για μένα, όσο αποτροπιαστικές κι αν μπορούν να θεωρηθούν οι πράξεις του ήρωά μας, η ιδέα ενός δίκαιου τιμωρού λειτουργεί παρηγορητικά. Άλλωστε ο Γκονσάλο κυριολεκτικά τρώει ένα σωρό φασίστες, βιαστές και εκμεταλλευτές. Εκτός απ’ αυτό, είναι ένας χαρακτήρας όλο ζωντάνια και κέφι, πάντα έτοιμος για νέα εγχειρήματα, ταξίδια, απολαύσεις. Η ξέφρενη ενέργεια και όρεξη για ζωή του Γκονσάλο μου φάνηκε μεταδοτική. Επίσης, θα στεκόμουν στους γυναικείους χαρακτήρες: πρόκειται συνήθως για γυναίκες πανέξυπνες, ισχυρές και θαρραλέες. Μάλιστα οι δύο πιο θετικοί χαρακτήρες του βιβλίου είναι η Κάρι και η Λορελάι.
-σε ευχαριστώ για μια ακόμα φορά για την διαθεσιμότητά σου!
Κι εγώ σε ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σου και τα καλά σου λόγια!
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Φλεβάρης 2024
