Τριλογία της Κούβας
του Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες
Εκδόσεις Μεταίχμιο
συνάντηση με την μεταφράστρια
Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη
Β.Μ : Ποιος είναι ο κουβανός συγγραφέας Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες και τι αποκόμισες μελετώντας τη ζωή και το έργο του;
Γνώρισα τον Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες μεταφράζοντας τα βιβλία του στο ξεκίνημα της καριέρας μου ως μεταφράστρια ισπανόφωνης λογοτεχνίας. Πολύ πρόσφατα, με αφορμή την έκδοση του ένατου (!) βιβλίου του στα ελληνικά, συνειδητοποίησα ότι έχουν περάσει 17 ολόκληρα χρόνια από τότε που το Μεταίχμιο μού εμπιστεύτηκε το πρώτο του βιβλίο, το Animal Tropical (ελληνικός τίτλος: Ο έρωτας νοστάλγησε την Κούβα) για να το μεταφράσω. Νιώθω εξαιρετικά ευτυχής και ευγνώμων για τη γνωριμία και τη συνεργασία μου μαζί του και, κατά κάποιο τρόπο, μεγάλωσα και ωρίμασα ως αναγνώστρια και ως επαγγελματίας με τα βιβλία του Γκουτιέρες. Η πρόζα του Γκουτιέρες με ταξίδεψε σε ένα από τα πιο ιδιαίτερα νησιά της Καραϊβικής και μου έδειξε πτυχές της ζωής στην Κούβα που δεν θα δει κανένας τουρίστας κλεισμένος σε ένα θέρετρο στο Βαραδέρο. Ο Γκουτιέρες είναι ένας ενδιαφέρων τύπος με γερή πένα. Πιστεύω πως αξίζει να τον ανακαλύψει κανείς μέσα από τα βιβλία του, όχι μόνο για να πάρει μια τζούρα Κούβα, αλλά για να διερευνήσει τα όρια της ανθρώπινης φύσης κάτω από ζόρικες συνθήκες, μέσα από τα μάτια του συγγραφέα.
Β.Μ: Ποια η θεματολογία που επιλέγει και σε ποια εποχή γράφει τα έργα του;
Ο Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες γράφει τη Βρόμικη Τριλογία της Αβάνας, το πρώτο του έργο, από το 1994 ως το 1997 και όπως δηλώνει ο ίδιος, το γράψιμο τον έσωσε κυριολεκτικά σε μια πολύ δύσκολη και καταστροφική φάση της ζωής του. Η δράση των παραληρηματικών ιστοριών της Βρόμικης Τριλογίας τοποθετείται στην «Ειδική περίοδο σε καιρό ειρήνης», όταν η οικονομία της Κούβας κατέρρευσε αμέσως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Η μάχη για την επιβίωση σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και εξαθλίωσης είναι ένα θέμα που απασχολεί τον Γκουτιέρες σε πολλά από τα έργα του. Θα έλεγα πάντως πως το βασικό του θέμα είναι η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης, είτε το φόντο είναι η Κούβα της επανάστασης όπως στη Βρόμικη Σάρκα είτε η Ευρώπη της δεκαετίας του ’90, όπως στο Ημερολόγιο επιβίωσης. Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν εγκλωβίζεται σε ένα σταθερό μοτίβο γραφής. Τα σχεδόν σουρεαλιστικά διηγήματα της Μελαγχολίας των Λιονταριών, το ταξιδιωτικό Στην καρδιά της Κούβας αλλά και το πιο εξομολογητικό-φιλοσοφικό Διάλογος με τη σκιά μου νομίζω ότι πραγματικά αποκαλύπτουν τη μαστοριά του συγγραφέα.
Β.Μ: Πες μας δυο λόγια τη «Τριλογία της Κούβας» αλλά και το κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο που περιβάλλει τα τρία αυτά έργα.
Η Τριλογία της Κούβας είναι ένας συλλεκτικός τόμος που περιλαμβάνει τρία εμβληματικά έργα του Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες που είχαν ήδη κυκλοφορήσει και μεμονωμένα. Ο Έρωτας νοστάλγησε την Κούβα ήταν το μυθιστόρημα που σύστησε τον Γκουτιέρες στο αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα, μέσα από τη διπολική ερωτική ζωή του πρωταγωνιστή μεταξύ Αβάνας και Στοκχόλμης και της εμφανούς σύγκρισης/σύγκρουσης ανάμεσα στην υποανάπτυκτη Κούβα και τη Δύση. Η Βρόμικη Σάρκα είναι το απόλυτο prequel, εκεί συναντάμε τον πρωταγωνιστή Πέδρο Χουάν σε εφηβική ηλικία την περίοδο που ξεσπά η Επανάσταση στην Κούβα και η ζωή αλλάζει συθέμελα. Στη σαρωτική Βρόμικη Τριλογία που ωστόσο ήταν το πρώτο έργο που έγραψε αναφέρθηκα και παραπάνω. Πάντως, δεν έχω αποφασίσει αν είναι καλύτερα να ξεκινήσει ένας νέος αναγνώστης την ανάγνωση με τη «λογοτεχνική χρονολογική σειρά» ή αν είναι προτιμότερο να κάνει μια απότομη βουτιά στα παγωμένα νερά της Βρόμικης Τριλογίας για να βυθιστεί στην τρέλα που έκανε τον Γκουτιέρες να αρχίσει να γράφει.
Β.Μ: Πόσο σημαντικά και κατατοπιστικά θεωρούνται αυτά, πιθανόν για να γνωρίσουμε την σημερινή Κούβα;
Θεωρώ ότι είναι πολύ κατατοπιστικά. Ακόμα κι αν σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει αρκετά σε σχέση με την Ειδική Περίοδο, ο Γκουτιέρες αποτυπώνει τη ζωή στην Κούβα όπως την έζησε ο ίδιος, με την αργκό και τη γλαφυρότητα της εποχής. Η λογοτεχνία αποτελεί με έναν υπόγειο, αλλά ανάγλυφο τρόπο την ακτινογραφία και την ανθρωπογεωγραφία των πόλεων. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο ίδιος, διαβάζοντας Ντοστογιέφσκι μαθαίνουμε πολύ περισσότερα για τη Ρωσία απ’ ό,τι αν διαβάζαμε ένα ιστορικό βιβλίο. Τον ενδιαφέρει να αφήσει ένα αποτύπωμα της εποχής του.
Β.Μ: Μήπως τελικά ο Γκουτιέρες δεν είναι ο Μπουκόφσκι της Κούβας; Ένας τίτλος που τόσο πρόχειρα του αποδόθηκε, αλλά είναι ένας σπουδαίος συγγραφέας cult-noir μυθιστορημάτων;
Ο τίτλος «Μπουκόφσκι της Καραϊβικής» είναι πάνω απ’ όλα ένα μαρκετινίστικο κόλπο, ένα διαφημιστικό τρικ, όπως αποκαλύπτει ο ίδιος ο συγγραφέας στο Διάλογος με τη σκιά μου. Από εκεί και πέρα οι κρίσεις και οι συγκρίσεις και οι ταμπέλες δεν ξέρω πραγματικά πόσο νόημα έχουν. Το γεγονός είναι ότι ο Γκουτιέρες είναι ένας πολυδιαβασμένος συγγραφέας και μολονότι πολλοί αναγνώστες δεν τον αντέχουν ή και τον απεχθάνονται, έχω την αίσθηση ότι εκείνοι που τον λατρεύουν είναι μάλλον περισσότεροι. Αλλά το τι μας αρέσει να διαβάζουμε, όπως και το τι μας αρέσει να τρώμε είναι απόλυτα προσωπικό θέμα. Και τα γούστα μας αλλάζουν κι αυτά μαζί με μας, έτσι δεν είναι;
Β.Μ: Ποιο από τα έργα που μετέφρασες θα ξεχώριζες και γιατί;
Δύσκολη ερώτηση. Νομίζω ότι θα ξεχωρίσω τη Βρόμικη Σάρκα. Με ζόρισε αυτό το βιβλίο. Περνούσα μάλλον μια δύσκολη φάση εγώ και δυσκολευόμουν πάρα πολύ να κάτσω να δουλέψω. Είχα μια άρνηση. Νομίζω ότι έφταιγε μάλλον κάτι δικό μου παρά το ίδιο το βιβλίο, αν και το θέμα του δεν ήταν και ιδιαίτερα ευχάριστο ούτε ανάλαφρο. Λοιπόν, χρειάστηκε να την κάνω από την Αθήνα και απ’ όλα, πήρα το λάπτοπ και ήρθα τότε στην Κρήτη, σε μια καλή μου φίλη που ζούσε στο Βάμο εκείνο το διάστημα, έμεινα εκεί καμιά δεκαριά μέρες, κι εκεί ξαναερωτεύτηκα και τον Γκουτιέρες και τη μετάφραση και το συγκεκριμένο βιβλίο. Μερικές φορές χρειάζεται απόσταση για να καθαρίσει το κεφάλι μας και να δούμε πιο καθαρά. Η απόσταση, οι φίλοι και η Κρήτη με ξεμπλόκαραν!
Β.Μ: Τι δυσκολίες περιλαμβάνει η μετάφραση του Γκουτιέρες;
Μια μεγάλη πρόκληση είναι η προφορικότητα του λόγου του Γκουτιέρες, η οποία συνοδεύεται από πολλές ιδιωματικές εκφράσεις και κουβανική σλανγκ. Με τη βοήθεια ειδικών λεξικών με ιδιωματισμούς της κουβανικής διαλέκτου, αλλά και φίλων από την Κούβα και, φυσικά, χάρη στο διαδίκτυο, πλέον στις μέρες μας είναι πολύ πιο εύκολο να καταφέρεις να αποκρυπτογραφήσεις τους γρίφους του συγγραφέα που μεταφράζεις. Και όταν κάτι με προβληματίζει έντονα και δεν βρίσκω ικανοποιητικές απαντήσεις, μπορώ ευτυχώς να απευθυνθώ στον ίδιο τον συγγραφέα για να λύσει το όποιο μυστήριο.
Β.Μ: Ημερολόγιο Επιβίωσης. Πες μας δυο λόγια για το τελευταίο του βιβλίο που κυκλοφόρησε (και φυσικά μετέφρασες) στα ελληνικά τον Δεκέμβρη του 2020;
Το Ημερολόγιο επιβίωσης είναι από τα πιο προσωπικά βιβλία του Γκουτιέρες. Όπως αποκάλυψε ο ίδιος και θα αντιληφθεί όποιος διαβάσει το βιβλίο, αφορά την περίοδο αμέσως μετά την έκδοση της Βρόμικης Τριλογίας της Αβάνας στην Ισπανία και τα ταξίδια του Πέδρο Χουάν (ως «εξωτικό φρούτο») ανά την Ευρώπη στο πλαίσιο της προώθησης του πρώτου του βιβλίου. Μια νέα πραγματικότητα, ένας νέος ρόλος, συναντήσεις με φίλους, καινούργιες γνωριμίες, γυναίκες, ταξίδια, τέχνη, συγκινήσεις, σκέψεις και επιστροφή στις ρίζες. Αναπλάθει χωρίς ανάσα τις σημειώσεις του από το προσωπικό του ημερολόγιο με μια διάθεση στοχαστική. Ένα ταξίδι στην καρδιά της Ευρώπης μέσα από τα μάτια ενός Κουβανού, την εποχή της πανδημίας, που ταξιδεύουμε μόνο με την τέχνη και τη φαντασία μας. Θα κλείσω με ένα μικρό σχετικό απόσπασμα, με την ευχή να ξαναπάρουμε σύντομα σβάρνα τρένα, αεροπλάνα και καράβια και να ξαναβρεθούμε σε πόλεις που αγαπάμε και σε πόλεις που δεν γνωρίζουμε: «Να χαζεύω τον κόσμο, να πίνω κάτι σ’ ένα μπαρ και να μη μιλάω με κανέναν. Αυτό μου αρέσει στις πόλεις που δεν γνωρίζω. Δεν σε ξέρει κανείς, δεν χαιρετάς κανέναν, δεν φωνάζεις κανέναν. Περιφέρεσαι στους δρόμους δίχως προορισμό, με μια αίσθηση ελευθερίας, τίποτα να κάνεις, τίποτα να περιμένεις».
-Σε ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή τη συνέντευξη, Βαγγέλη!
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Φλεβάρης 2021
