Το βιβλίο του Αντονέν Αρτώ Το Θέατρο και το Είδωλό του (στα Ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δωδώνη σε μετάφραση Παύλου Μάτεσι) αποτελεί μια σημαντική θεωρητική εργασία που εξετάζει τη φύση και τον ρόλο του θεάτρου, καθώς και την αναγκαία επανάσταση που πρέπει να συμβεί για την αναζωογόνηση της θεατρικής τέχνης. Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα του 20ου αιώνα στον τομέα της θεατρικής θεωρίας και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του θεάτρου γενικότερα.
Κεντρικές Ιδέες και Θεωρία
Το θέατρο δεν πρέπει να περιορίζεται στο «καθρέφτισμα» της πραγματικότητας, αλλά θα πρέπει να αναζητήσει έναν «διπλό» χαρακτήρα, ο οποίος θα αποκαλύπτει τα βαθύτερα, συχνά σκοτεινά στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης. Η έννοια του «διπλού» συνδέεται με την αντιπαράθεση του πραγματικού και του φανταστικού, του ορατού και του αόρατου, του φυσικού και του υπερφυσικού. Στην πραγματικότητα, ο Αρτώ δεν αρκείται στην αναπαράσταση της καθημερινότητας, αλλά στοχεύει στην εσωτερική αναστάτωση του θεατή μέσω ενός θεάτρου που αφυπνίζει, που είναι προκλητικό και ανατρεπτικό.
Ο Αρτώ προτείνει την έννοια του Θεάτρου της Σκληρότητας, που απευθύνεται όχι μόνο στο πνεύμα του θεατή αλλά και στο σώμα του, προκειμένου να προκαλέσει άμεσες σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις. Το θέατρο δεν πρέπει να παραμένει σε μια συμβατική μορφή, αλλά να καταλαμβάνει όλο τον χώρο του σώματος και του ψυχισμού, αναγκάζοντας τον θεατή να επαναστατήσει και να επαν-εξετάσει τον εαυτό του και την κοινωνία του.
Η Αντίληψη του Ηθοποιού και του Σκηνοθέτη
Στο Θέατρο και στο Είδωλό του, υπάρχει μια ριζική αναθεώρηση της αντίληψης του ηθοποιού. Για τον Αρτώ, η παράσταση δεν περιορίζεται σε μια απλή αναπαράσταση στην ερμηνεία των ρόλων. Αντίθετα, ο ηθοποιός πρέπει να μεταμορφωθεί σε φορέα μιας νέας αλήθειας που απελευθερώνεται μέσω του σώματος και της συναισθηματικής έντασης. Το σώμα του ηθοποιού μετατρέπεται σε ένα μέσο αποκάλυψης και έκφρασης μιας συναισθηματικής και πνευματικής πραγματικότητας που βρίσκεται πέρα από τη λογική και την καθημερινότητα.
Αυτό το σκεπτικό οδηγεί στον ιδανικό σκηνοθέτη του Αρτώ, που δεν περιορίζεται σε μια παραδοσιακή καλλιτεχνική ή οργανωτική προσέγγιση. Ο σκηνοθέτης αναλαμβάνει έναν δημιουργικό ρόλο όχι μόνο για τη σκηνοθεσία του έργου, αλλά και για τη δημιουργία μιας εσωτερικής ενότητας και της κινητοποίησης του συνόλου του θεάτρου. Η αποστολή του είναι καθοριστικής σημασίας στην μεταμόρφωση του θεάτρου σε έναν χώρο σύγκρουσης και αποκαλύψεων.
Οι Ριζοσπαστικές Ιδέες του Αρτώ για τη Θεατρική Έκφραση
Η πιο αμφιλεγόμενη και επαναστατική πρόταση του Αρτώ είναι η ανάγκη για την κατάργηση του «κλασικού» θεάτρου και την αναγκαία αντικατάσταση του θεάτρου της «λογικής» και του «διαλόγου» με ένα θέατρο που διατρέχει τις συνειδησιακές και υπερβατικές περιοχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Αρτώ επιδιώκει την απελευθέρωση από τις συνήθεις θεατρικές φόρμες και ενθαρρύνει τη χρήση του «μαγικού» και του «ακραίου» για να αποκαλύψει νέες πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας.
Ο Αρτώ στην έρευνά του ασχολείται επίσης με την εκ φύσεως διαφορετική προσέγγιση που οφείλει να έχει τόσο ο ηθοποιός όσο και ο σκηνοθέτης στο θέταρο και στο κινηματογράφο. Υπογραμμίζοντας την έμφαση που πρέπει να δίνεται στο φυσικό και στο συναισθηματικό στοιχείο του θεάτρου, σε αντίθεση με την εικόνα και το συμβολικό στοιχείο του κινηματογράφου. Το θέατρο για τον Αρτώ, δεν πρέπει να είναι απλά μια αναπαράσταση της πραγματικότητας, αλλά να αποκαλύπτει κάτι βαθύτερο, κάτι που βρίσκεται πίσω από την επιφάνεια.
Το βιβλίο Το Θέατρο και το Είδωλό του είναι μια πρόταση για ένα θέατρο που ξεφεύγει από τα όρια της συμβατικής έκφρασης και που αποσκοπεί να αναδείξει τα πιο άγρια και αυθεντικά συναισθήματα και σκέψεις. Ο Αρτώ βλέπει το θέατρο όχι μόνο ως ψυχαγωγία, αλλά ως ένα εργαλείο κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής, μια δυναμική μορφή τέχνης που ανατρέπει τα δεδομένα και προκαλεί τον θεατή να αναθεωρήσει την πραγματικότητά του. Το έργο του παραμένει επίκαιρο και αντλεί τη δύναμή του από την ικανότητά του να προκαλεί, να ταράζει και να μεταμορφώνει το θέταρο ως μέσου έκφρασης.
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Ηθοποιός
Απρίλης 2025
