Εργοβιογραφία του Μπενίτο Πέρεθ Γκαλδός

αφιέρωμα στον  Μπενίτο Πέρεθ Γκαλδός 

η Εργοβιογραφία του

Ο Γκαλδός έφερε εις πέρας το έργο της αποκάλυψης της Ισπανίας στους Ισπανούς.

Αθορίν[1]

 

Ο Γκαλδός μάς έκανε να γνωρίσουμε τους Ισπανούς, τον περιθωριακό άνθρωπο, την άσχημη γυναίκα που κανείς δεν γυρίζει να κοιτάξει…

Χερμάν Γκουγιόν[2]

 

 

1843: Γεννιέται στην πόλη Λας Πάλμας τής Γκραν Κανάρια των Καναρίων Νήσων· είναι το δέκατο παιδί μιας οικογένειας της μεσαίας τάξης. Οι γονείς του, ώριμης ηλικίας, είναι ο συνταγματάρχης Σεμπαστιάν Πέρεθ και η Ντολόρες Γκαλδός, κόρη γραμματέα της Ιεράς Εξέτασης.[3] Ως υστερότοκο παιδί, και μάλιστα με εύθραυστη υγεία, παραχαϊδεύεται από τις πολυάριθμες γυναίκες του σπιτιού: από τη μητέρα του –προστατευτική και, συνάμα, δεσποτική–, τις θείες, τις έξι αδελφές του (η μεγαλύτερη από τις οποίες είναι δεκαεννιά ετών όταν αυτός γεννιέται) και τις υπηρέτριες. Στις συγκεκριμένες συνθήκες ανατροφής έχει αποδοθεί το γεγονός ότι ο Γκαλδός υπήρξε «φιλογύνης» και, συγχρόνως, ντροπαλός.

Το οικογενειακό του περιβάλλον είναι θρησκευόμενο κι εν γένει συντηρητικό – σε πλήρη αντίθεση με τις φιλελεύθερες ιδέες και τον αντικληρικαλισμό που θα τον χαρακτηρίζουν σε όλη τη ενήλικη ζωή του. Στον πατέρα του οφείλει, πάντως, την αγάπη του για τις (ιστορικές) διηγήσεις, καθώς μεγαλώνει ακούγοντάς τον να εξιστορεί, συχνά πυκνά, περιστατικά του Πολέμου της Ανεξαρτησίας εναντίον των ναπολεόντειων δυνάμεων (1808-1814), στον οποίο είχε λάβει μέρος.

 

1857: Ξεκινά μαθήματα σχεδίου και ζωγραφικής, ενώ παράλληλα μελετά λατινικά, γαλλικά και αγγλικά, κλασική λογοτεχνία (ισπανική και ξένη), καθώς και Ιστορία.

 

1861: Γράφει το πρώτο του (μονόπρακτο) θεατρικό έργο.

 

1862: Ιδρύει την τοπική εφημερίδα La Antorcha (Ο πυρσός).

Η μητέρα του αποφασίζει να τον στείλει στη Μαδρίτη για να σπουδάσει Νομικά, με απώτερο σκοπό να τον απομακρύνει από την εξαδέλφη του «Σισίτα» (καρπό άνομου δεσμού), την οποία έχει ερωτευτεί.

Ως φοιτητής είναι μάλλον αμελής, καθώς προτιμά να περιδιαβάζει στους δρόμους και να παρατηρεί τη ζωή της πόλης παρά να παρακολουθεί τα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο. Τα βράδια του τα αφιερώνει σε σχεδιάσματα δραμάτων και κωμωδιών. Πηγαίνει, άλλωστε, στο θέατρο και συχνάζει σ’ ένα καφέ τής Πουέρτα ντελ Σολ.

 

1865: Γίνεται μέλος του «Athenaeum της Μαδρίτης». Στο συγκεκριμένο «άσυλο ιδεών» και «καταφύγιο των διανοητών» (όπως το χαρακτήρισε συντάκτης της προοδευτικής εφημερίδας La Nación) θα γνωρίσει, μερικά χρόνια αργότερα, το συγγραφέα και κριτικό λογοτεχνίας Λεοπόλδο Άλας «Κλαρίν»,[4] με τον οποίο θα συνδεθεί με μακρά φιλία.

Στις 10 Απριλίου ζει από κοντά τη «Νύχτα του Σαν Ντανιέλ», γνωστή και ως «Νύχτα της Σφαγής», κατά την οποία η πολιτοφυλακή, από κοινού με μονάδες του στρατού, πνίγουν στο αίμα ειρηνική διαδήλωση φοιτητών υπέρ του πρύτανή τους (ο οποίος παύθηκε από τα καθήκοντά του επειδή δεν απομάκρυνε από τη θέση του πανεπιστημιακό που είχε δημοσιεύσει στην εφημερίδα La Democraciaδύο ιδιαίτερα κριτικά άρθρα εναντίον της βασίλισσας Ισαβέλλας Β΄). Το γεγονός αυτό θα μείνει χαραγμένο στη μνήμη του εκκολαπτόμενου συγγραφέα και θα τον επηρεάσει βαθιά.

 

1867: Πραγματοποιεί το πρώτο του ταξίδι στο Παρίσι, ως ανταποκριτής στη Διεθνή Έκθεση. Επιστρέφει με τα έργα τού Μπαλζάκ και του Ντίκενς. Αναλαμβάνει, μάλιστα, να μεταφράσει το μυθιστόρημα του τελευταίου Τα μεταθανάτια έργα της Λέσχης Πίκγουικ (The Posthumous Papers of the Pickwick Club) για λογαριασμό της εφημερίδας La Nación, που δημοσιεύει τη μετάφραση σε συνέχειες.

 

1868: Διαγράφεται οριστικά από τη Νομική Σχολή.

Η επιστροφή του από το δεύτερο ταξίδι του στο Παρίσι συμπίπτει με την Επανάσταση του 1868 και την πτώση της Ισαβέλλας Β΄ από το θρόνο.[5] Το διάστημα που ακολουθεί καταγίνεται με τη συγγραφή δημοσιογραφικών χρονικών σχετικά με την επεξεργασία του νέου συντάγματος.

 

1870: Εκδίδει το πρώτο του μυθιστόρημα, τη Χρυσή κρήνη (La Fontana de Oro), το οποίο συνδυάζει τη μυθοπλασία με τα ιστορικά γεγονότα, προαναγγέλλοντας, έτσι, τα περίφημα Εθνικά επεισόδια (Episodios Nacionales) – μια σειρά από σαράντα έξι ιστορικά μυθιστορήματα, με τα οποία ο Γκαλδός θα αναδειχτεί σε μείζονα χρονικογράφο της Ισπανίας του 19ου (και των αρχών του 20ού) αιώνα. Η κριτική θα χαρακτηρίσει τη Χρυσή κρήνη ως έργο-ορόσημο, από το οποίο ξεκινά το σύγχρονο ισπανικό μυθιστόρημα.

 

1871: Κυκλοφορεί σε μορφή βιβλίου –αφού πρώτα είχε δημοσιευτεί σε συνέχειες– η νουβέλα του Η σκιά (La sombra),[6] με έντονο το στοιχείο του φανταστικού και με ένα ευρύ φάσμα λογοτεχνικών επιρροών, που περιλαμβάνει τον Θερβάντες –και συγκεκριμένα τη νουβέλα Ο ζηλιάρης της Εξτρεμαδούρας (El celoso extremeño)–,[7] τον Φάουστ του Γκαίτε, τα φανταστικά αφηγήματα του Μπαλζάκ, τον Χόφφμανν, τον Πόε, καθώς και λαϊκά παραμύθια…

 

1872: Ξεκινά η συγγραφή των Εθνικών επεισοδίων, έργου εν προόδω το οποίο θα ολοκληρωθεί το 1912.

 

1873: Κυκλοφορούν οι τέσσερις πρώτοι τίτλοι των Εθνικών επεισοδίων, με πρωταγωνιστή τον ταπεινής καταγωγής νεαρό τυχοδιώκτη Γκαμπριέλ Αραθέλι, ο οποίος σταδιακά ανακαλύπτει την αστική ηθική. Ο εν λόγω χαρακτήρας έλκει την καταγωγή του από το «πικαρέσκο» (τυχοδιωκτικό) μυθιστόρημα του ισπανικού Μπαρόκ, καθώς και από έργα τού Ντίκενς. Με τον Άγγλο συγγραφέα μοιράζεται, άλλωστε, ο Γκαλδός το βλέμμα συμπάθειας και κατανόησης προς τον ήρωά του, καθώς και τη σύλληψη «ενός σταθερού χαρακτήρα, πρωταγωνιστή όλων των επεισοδίων του έργου, ενός προσώπου που λαμβάνει μέρος σε μια μακρά σειρά από σκηνές, οι οποίες δεν συνδέονται μεταξύ τους παρά μόνο μέσω του ήρωα που συμμετέχει στο σύνολό τους» (από την Εισαγωγή του ίδιου του Γκαλδός στη μετάφραση της Λέσχης Πίκγουικ που εκπόνησε).

 

1875: Κυκλοφορεί ο δέκατος και τελευταίος τόμος της πρώτης σειράς των Εθνικών επεισοδίων, πάντα με πρωταγωνιστή τον Αραθέλι, ενώ παράλληλα ξεκινά η συγγραφή της δεύτερης σειράς, που επίσης θα περιλαμβάνει δέκα τίτλους και θα ολοκληρωθεί το 1879. Κεντρικός χαρακτήρας εδώ είναι ο Σαλβαδόρ Μονσαλούδ, νόθο παιδί που αναγκάζεται από την ένδεια να καταταγεί στη φρουρά του Γάλλου βασιλιά της Ισπανίας Ιωσήφ Βοναπάρτη, για να εξελιχθεί σε ενεργό λιμπεραλιστή (σε μια εποχή κατά την οποία στην Ισπανία κυριαρχεί η αντίθεση ανάμεσα στους αντιδραστικούς καρλιστές και τους οπαδούς του προοδευτισμού).

 

1876: Εκδίδεται ένα από τα σημαντικότερα πρώιμα έργα τού Γκαλδός, η Δόνια Περφέκτα (Doña Perfecta), που ανήκει στα μυθιστορήματα κοινωνικού προβληματισμού ή «τοποθέτησης» του συγγραφέα («novelas de tesis»). Υπό τη μορφή του ερωτικού δράματος, το εν λόγω έργο απεικονίζει «την τραγωδία της Ισπανίας», που δεν είναι άλλη από τη σύγκρουση ανάμεσα στην παραδοσιακή (σκοταδιστική) και τη σύγχρονη κοσμοαντίληψη, καθεμία από τις οποίες αγωνίζεται να υπερισχύσει στην Ισπανία της εποχής τού Γκαλδός (προσωποποιημένη από την αναποφάσιστη, διχασμένη Ροσάριο, κόρη της άκαμπτης δόνια Περφέκτα και μνηστή του προοδευτικού Πέπε Ρέυ).

 

1878:          Εκδίδονται δύο μυθιστορήματα «τοποθέτησης»: η Μαριανέλα (Marianela), τραγική ιστορία μιας δύσμορφης και φτωχής νέας, ερωτευμένης μ’ έναν εκ γενετής τυφλό ο οποίος όμως ανήκει σε ανώτερη κοινωνική τάξη, και η Οικογένεια του Λέοντα Ροτς (La familia de León Roch), όπου ένας γάμος ναυαγεί εξαιτίας της θρησκευτικής πώρωσης.

 

1881: Εκδίδεται η Απόκληρη (La desheredada), το πρώτο από τα «σύγχρονα ισπανικά μυθιστορήματα» («novelas españolas contemporáneas») του Γκαλδός, κι επιπλέον το πρώτο νατουραλιστικό μυθιστόρημα στην Ισπανία, σύμφωνα με τον ομότεχνό του Λεοπόλδο Άλας «Κλαρίν». Το έργο, που διαδραματίζεται στη λεγόμενη «Μαδρίτη τού Γκαλδός» (κατ’ αντιστοιχία προς το Λονδίνο τού Ντίκενς ή το Παρίσι τού Μπαλζάκ), αφηγείται τα βάσανα της Ισιδώρας, μιας νέας του «ημικόσμου» – εξ ου και ο παραλληλισμός με τη Νανά τού Ζολά, ο οποίος προστίθεται στη συσχέτιση του έργου με τις μπαλζακικές «σπουδές ηθών». Σημειωτέον ότι, και σε αυτή την περίπτωση, η νεαρή ηρωίδα μπορεί να ιδωθεί ως μεταφορά ή προσωποποίηση των ελαττωμάτων και των ολισθημάτων της Ισπανίας της εποχής.

Στο εξής ο Γκαλδός θα εκδίδει από ένα έως και τρία μυθιστορήματα ανά έτος: «Οι δανειστές και οι γυναίκες τον υποχρεώνουν να γράφει πολύ και να εκδίδει πολύ», σύμφωνα με το μελετητή και βιογράφο του Μπενίτο Μαδαριάγα. Την περίοδο αυτή γνωρίζει, εξάλλου, έναν από τους μεγάλους έρωτές του, την ηθοποιό Κόντσα Μορέλλ, η οποία, παρότι φεμινίστρια και αναρχική, θα δέχεται συστηματικά την οικονομική βοήθειά του.

 

1882: Κυκλοφορεί το μυθιστόρημα Ο φίλος Μάνσο (El amigo Manso), μια καταγγελία ενάντια στην ισπανική κοινωνία της Παλινόρθωσης των Βουρβόνων, με τα –τόσο σημερινά– ελαττώματά της: θεσιθηρία, λατρεία του χρήματος, απαξίωση της πνευματικής καλλιέργειας. Το έργο, που επίσης εκτυλίσσεται στη νατουραλιστική Μαδρίτη τού Γκαλδός, έχει αυτοβιογραφικές αποχρώσεις, καθώς καταπιάνεται με τη σύγκρουση ανάμεσα στον κόσμο των ιδεών και την ωμή πραγματικότητα.

 

1883: Κυκλοφορεί το μυθιστόρημα Ο δόκτωρ Θεντένο (El doctor Centeno), το οποίο βρίθει αυτοβιογραφικών πληροφοριών κι έχει ως ήρωα τον νεαρό Φελίπε Θεντένο, ένα είδος Λαθαρίγιο δε Τόρμες[8] που φτάνει στην ισπανική πρωτεύουσα προκειμένου να σπουδάσει Ιατρική.

 

1884: Κυκλοφορούν τα μυθιστορήματα Βάσανο (Tormento) και Η κυρά του Μπρίνγκας (La de Bringas), τα οποία μοιράζονται πολλούς χαρακτήρες με το αμέσως προηγούμενο μυθιστόρημα του Γκαλδός, τον Δόκτορα Θεντένο, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι ο συγγραφέας συνέλαβε τα έργα ως τριλογία· στόχος του ήταν, ενδεχομένως, να καταδείξει ότι λίγα πράγματα είχαν αλλάξει από τα χρόνια πριν από την Επανάσταση του 1868, οπότε και διαδραματίζονται, ως την περίοδο της συγγραφής τους, την περίοδο, δηλαδή, της Παλινόρθωσης.

 

1885: Εκδίδεται ο δεύτερος τόμος του μυθιστορήματος Το απαγορευμένο (Lo prohibido) –ο πρώτος είχε κυκλοφορήσει στα τέλη του προηγούμενου έτους–, το οποίο απεικονίζει τη σύγχρονη του συγγραφέα Μαδρίτη της σπέκουλας, την υποταγμένη στο κεφάλαιο και στη φιλοδοξία της κοινωνικής ανόδου.

 

1886: Η φιλία του με τον Σαγάστα, ηγέτη του προοδευτικού Φιλελεύθερου Κόμματος (Partido Liberal), οδηγεί τον Γκαλδός στα έδρανα του Κοινοβουλίου, ως αντιπρόσωπο (βουλευτή) του Πουέρτο Ρίκο. Η υποχρεωτική του παρουσία στη Βουλή –όπου, συνεσταλμένος από τη φύση του, μόλις που ανοίγει το στόμα του– αποτελεί μία ακόμη ευκαιρία για παρατήρηση και ανάλυση «της ισπανικής κοινωνίας ως μυθιστορηματικής ύλης», όπως ο ίδιος θα την ορίσει.

 

1887: Κυκλοφορεί το μυθιστόρημα Φορτουνάτα και Υακίνθη (Fortunata y Jacinta), ένα από τα καλύτερα του Γκαλδός. Το συγκεκριμένο έργο, από κοινού με τη Ρεχέντα (La Regenta) τού Λεοπόλδο Άλας, τοποθετείται στην κορυφή της ισπανικής ρεαλιστικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα. Ο συγγραφέας φωτίζει, για άλλη μια φορά, τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία –με τις δύο ηρωίδες να αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της εργατικής και της (ανώτερης) αστικής τάξης αντίστοιχα–, όπως επίσης τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, την υποκρισία της ισπανικής αστικής τάξης, την ασφυκτική θρησκειοκρατία. Παρουσιάζει, παράλληλα, ένα πλουσιότατο πανόραμα χαρακτήρων και ανθρώπινων τύπων, ανάλογο μ’ εκείνο του Μπαλζάκ ή του Ντίκενς.

 

1888: Εκδίδεται το μυθιστόρημα Μιάου(Miau), αιχμηρή σάτιρα της γραφειοκρατικής Μαδρίτης της εποχής.

 

1889: Κυκλοφορεί το πρώτο μυθιστόρημα της «Τετραλογίας του Τορκεμάδα», με τίτλο Ο Τορκεμάδα στην πυρά (Torquemada en la hoguera) και πρωταγωνιστή έναν τοκογλύφο που ευημερεί στη Μαδρίτη της Παλινόρθωσης – από κείνους που καταδυναστεύουν τον ίδιο τον Γκαλδός. Η κριτική κατατάσσει τον συγκεκριμένο χαρακτήρα στους μεγάλους φιλάργυρους της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Εν τω μεταξύ, βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη η ερωτική σχέση τού Γκαλδός με τη συγγραφέα Εμίλια Πάρδο Μπαθάν,[9] σχέση που θα είναι μακροχρόνια όσο και πολυκύμαντη. Νωρίτερα είχαν συνδεθεί με μια φιλία γεμάτη αμοιβαίο θαυμασμό – άλλωστε, και οι δύο είχαν ξεκινήσει τη λογοτεχνική τους σταδιοδρομία γράφοντας ρεαλιστικά μυθιστορήματα, πολύ κοντά στον αμφιλεγόμενο γαλλικό Νατουραλισμό.[10]

Βιογράφοι και κριτικοί βρίσκουν αναλογίες ανάμεσα στο επιστολικό μυθιστόρημα Η άγνωστη (La incógnita) και το διαλογικό «αδελφάκι του», την Πραγματικότητα (Realidad), και στον κλυδωνισμό της σχέσης των δύο συγγραφέων εξαιτίας του παράλληλου δεσμού τής Πάρδο Μπαθάν με τον νεαρό διανοούμενο και επιχειρηματία Χοσέ Λάθαρο Γκαλδιάνο. Και τα δύο μυθιστορήματα, που κυκλοφορούν μέσα στο έτος, πραγματεύονται το θέμα της απιστίας και του ερωτικού τριγώνου.

 

1891: Γεννιέται το μοναδικό γνωστό (και αναγνωρισμένο) παιδί τού Γκαλδός, η Μαρία, καρπός της σχέσης του με μια «κοπέλα του λαού», τη Λορένθα Κομπιάν. Ελκυστική αλλά ουσιαστικά αναλφάβητη όταν γνώρισε το συγγραφέα, μοντέλο γνωστών ζωγράφων της εποχής, η Λορένθα θα βάλει τέλος στη ζωή της μια δεκαπενταετία αργότερα, απαγχονιζόμενη στο κελί της φυλακής όπου θα βρεθεί μετά την απόπειρά της να πέσει στις γραμμές του τρένου.

Τόσο η γέννηση της κόρης του όσο και η ίδια η μορφή τής Λορένθα θεωρείται ότι αντανακλώνται στο μυθιστόρημα Άνχελ Γκέρρα (Ángel Guerra), που κυκλοφορεί το ίδιο έτος σε δύο τόμους και αφηγείται τα σκαμπανεβάσματα του βίου ενός κοινωνικού επαναστάτη, ο οποίος ερωτεύεται μια απλοϊκή γυναίκα.

 

1892: Εκδίδεται η Τριστάνα (Tristana), ενώ μέσα στο έτος κυκλοφορεί και το διαλογικό μυθιστόρημα Η τρελή του σπιτιού (La loca de la casa)· ο Λεοπόλδο Άλας θα συνοψίσει εύστοχα την υπόθεσή του ως ιστορία «του θηρίου του εξημερωμένου από την αγάπη», παραλληλίζοντάς το με το Άνχελ Γκέρρα. Το μυθιστόρημα θα διασκευαστεί αμέσως για το θέατρο από τον ίδιο τον Γκαλδός.

Την ίδια χρονιά παρουσιάζεται, εξάλλου, και η σκηνική εκδοχή της Πραγματικότητας, με πρωταγωνίστρια τη δημοφιλή νεαρή ηθοποιό Μαρία Γκερρέρο, για την οποία ο δον Μπενίτο τρέφει ιδιαίτερο θαυμασμό.

 

1893: Ο Τορκεμάδα στο σταυρό (Torquemada en la cruz).

 

1894: Ο Τορκεμάδα στο καθαρτήριο (Torquemada en el purgatorio).

 

1895: Ο Τορκεμάδα και ο Άγιος Πέτρος (Torquemada y San Pedro).

Εκδίδεται επίσης το δράμα Οι καταδικασμένοι (Los condenados), στον Πρόλογο του οποίου ο Γκαλδός απαντά στις σκληρές κριτικές που είχε λάβει το έργο όταν παρουσιάστηκε στη σκηνή, στα τέλη του προηγούμενου έτους.

Την ίδια χρονιά διασκευάζει για το θέατρο τη Δόνια Περφέκτα, που θα παιχτεί στις αρχές του επόμενου έτους. Επιπλέον, εκδίδει τα μυθιστορήματα Ναθαρίν (Nazarín) και Άλμα (Halma), τα οποία, από κοινού με τη Φιλευσπλαχνία (Misericordia), που θα κυκλοφορήσει δυο χρόνια αργότερα, συγκροτούν μια άτυπη τριλογία όπου οι κεντρικοί ήρωες εμφορούνται από έναν «πρωτόγονο», καθαρόαιμο, ουτοπικό χριστιανισμό, εξ ορισμού αντίθετο προς την ατομική ιδιοκτησία. Πέρα από το διακειμενικό ενδιαφέρον των εν λόγω έργων (οι κριτικοί έχουν εντοπίσει σε αυτά την επίδραση του Τολστόι, αλλά και της ισπανικής μυστικιστικής παράδοσης, κυρίως δε του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού και της Αγίας Τερέζας του Ιησού), ο πρώτος και ο τρίτος τόμος της τριλογίας παρουσιάζουν, επιπροσθέτως, μιαν άλλη –αθέατη εν πολλοίς στη μυθιστοριογραφία– Μαδρίτη: εκείνη των εξαθλιωμένων, των αναξιοπαθούντων της αστικής κοινωνίας, των επαιτών, αλλά και των «αγίων» του δρόμου και των υποβαθμισμένων προαστίων.

 

1897: Αμέσως μετά τη Φιλευσπλαχνία, εκδίδεται το μυθιστόρημα Ο παππούς (El abuelo), όπου ο προσκολλημένος στην παράδοση πρωταγωνιστής ανακαλύπτει, εν τέλει, ότι «ο μόνος αληθινός νόμος είναι αυτός της αγάπης». Το έργο θα διασκευαστεί για το θέατρο από τον ίδιο τον Γκαλδός.

Τη χρονιά αυτή, και παρά την αντίθεση των συντηρητικών δυνάμεων της χώρας, ο Γκαλδός εκλέγεται μέλος της Ισπανικής Βασιλικής Ακαδημίας.

 

1898: Κυκλοφορούν οι τρεις από τους δέκα συνολικά τόμους της τρίτης σειράς των Εθνικών επεισοδίων, που θα ολοκληρωθεί το 1900. Κεντρικός ήρωας στους περισσότερους είναι ο φιλελεύθερος και ρομαντικός νέος Φερνάντο Καλπένα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η τρίτη αυτή σειρά, όπως και η τέταρτη και η πέμπτη, αποτελεί απόρροια των έντονων οικονομικών δυσχερειών του συγγραφέα.

 

1900: Κυκλοφορούν οι Βασιλικοί γάμοι (Bodas reales), δέκατο και τελευταίο μυθιστόρημα της τρίτης σειράς των Εθνικών επεισοδίων. Φόντο της υπόθεσης, οι πολύπλοκες διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην επιλογή του «κατάλληλου πολιτικά» συζύγου για την Ισαβέλλα Β΄, η οποία έμεινε στην Ιστορία με την προσωνυμία που της απέδωσε ο Γκαλδός: «εκείνη με το θλιβερό πεπρωμένο» («la de los tristes destinos»). Το 1904, ο συγγραφέας θα δημοσιεύσει, εξάλλου, στην εφημερίδα El Liberal μια συνέντευξη που θα του παραχωρήσει η εξόριστη στο Παρίσι βασίλισσα.

 

1901: Παρουσιάζεται στη σκηνή η Ηλέκτρα (Electra), έργο που προκαλεί έντονες αντιδράσεις εξαιτίας του κατάδηλου αντικληρικαλισμού του. Η μήνις των συντηρητικών δυνάμεων στο εξής θα λάβει διαστάσεις οργανωμένου σαμποτάζ, με απώτερο αποτέλεσμα η υποψηφιότητα του Γκαλδός για το Νόμπελ, το 1912, να μην καταλήξει στη βράβευσή του. Σε κάθε περίπτωση, το έργο έχει τέτοιον αντίκτυπο στην κοινή γνώμη, ώστε πολλοί τού πιστώνουν την πτώση της κυβέρνησης του συντηρητικού πρωθυπουργού και στρατιωτικού Αθκάρραγα, έναν μόλις μήνα μετά την πρεμιέρα του.

 

1902: Ξεκινά η έκδοση της τέταρτης σειράς των Εθνικών επεισοδίων, που θα ολοκληρωθεί το 1907 και σε δέκα τόμους. Ο εδώ πρωταγωνιστής, ο μετριοπαθής Χοσέ Γκαρθία Φαχάρδο, σε αντίθεση με τους προηγούμενους, ενδιαφέρεται ελάχιστα για την πολιτική.

 

1905: Παρουσιάζεται η «κωμωδία» με τον εύγλωττο τίτλο Έρωτας κι επιστήμη (Amor y ciencia).

Προς τα τέλη του έτους εκδίδεται η Κασσάνδρα, μυθιστόρημα που ασκεί δριμύτατη κριτική στο καθολικο-συντηρητικό κατεστημένο της χώρας. Στον θρησκευτικό φανατισμό και τη στείρα και υποκριτική ευσέβεια ο Γκαλδός αντιτάσσει, για άλλη μια φορά, την αυθεντική αγάπη για τον άνθρωπο. Στο εν λόγω έργο απελευθερώνεται, επιπλέον, από το ρεαλισμό, εισάγοντας στην πλοκή ένα κατεξοχήν φανταστικό στοιχείο.

 

1906: Η ερωμένη τού Γκαλδός Κόντσα Μορέλλ πεθαίνει από φυματίωση στα σαράντα δύο της χρόνια. Στα τέλη του ίδιου έτους –και έπειτα από έναν σύντομο δεσμό με κάποια ηθοποιό πολύ νεότερή του– μπαίνει στη ζωή του η Θεοδοσία Γκαντάριας Λαντέτε, ο τελευταίος μεγάλος έρωτάς του. Είναι μια ιδιαίτερα καλλιεργημένη δασκάλα σαράντα τεσσάρων ετών, χήρα δίχως παιδιά. Η όραση του Γκαλδός έχει εξασθενήσει πολύ εξαιτίας του καταρράκτη, και η Θεοδοσία θα γίνει, μεταξύ άλλων, η διορθώτρια των γραπτών του – έως ότου η ολοκληρωτική τυφλότητα να τον αναγκάσει να προσλάβει γραμματέα.

 

1907: Εκλέγεται βουλευτής Μαδρίτης με τις δημοκρατικές δυνάμεις. Εκδίδεται ο πρώτος τόμος της πέμπτης –ανολοκλήρωτης– σειράς των Εθνικών επεισοδίων, που ως το 1912 θα συμπεριλάβει έξι τίτλους κι ένα σχεδίασμα. Αφηγητής και κεντρικός ήρωας είναι, στην περίπτωση αυτή, ο Τίτο (από το Προτέο, δηλαδή Πρωτέας) Λιβιάνο, alter egoτού Γκαλδός: συγγραφέας και δημοσιογράφος, ένθερμος δημοκράτης και λάτρης του ωραίου φύλου, με ατέλειωτες ερωτικές περιπέτειες και κατακτήσεις στο ενεργητικό του.

 

1909: Από κοινού με τον Πάμπλο Ιγκλέσιας, πατέρα του σοσιαλισμού στην Ισπανία, ηγείται του Δημοκρατικο-σοσιαλιστικού Συνασπισμού (Conjunción Republicano–Socialista). Δεν θ’ αργήσει, ωστόσο, να αποσυρθεί από την ενεργό δράση, καθώς δεν αισθάνεται πολιτικός.

Εκδίδεται ο Μαγεμένος ιππότης (El caballero encantado),[11] ένα από τα πλέον πρωτοποριακά αλλά και τα πιο παραγνωρισμένα, ίσως, μυθιστορήματα του Γκαλδός, εξαιτίας της διαφοροποίησής του από το γενικό στιλ του συγγραφέα. Πράγματι, το έργο βρίσκεται πιο κοντά στην αισθητική του ισπανόφωνου κινήματος του Μοντερνισμού (Modernismo), εναλλάσσοντας το ρεαλιστικό με το συμβολικό και το ονειρικό στοιχείο – δεν φέρει, άλλωστε, τυχαία τον υπότιτλο «παραμύθι πραγματικό κι απίθανο» («cuentoreal… inverosímil»). Πρόκειται, σε κάθε περίπτωση, για ένα έργο έντονα κριτικό προς τις άρχουσες τάξεις της Ισπανίας της εποχής (αριστοκρατία και αστική τάξη), καθώς και προς την τυραννία που ασκούσαν οι μεγαλοκτηματίες της υπαίθρου στους εξαθλιωμένους κολίγους. Σε αυτό ο Γκαλδός εκφράζει την προσδοκία του για έναν ισπανόφωνο κόσμο αποτελούμενο από «βασίλεια δίχως βασιλιάδες» («reinos descoronados»), όπου δεν θα υπάρχει «δικό σου και δικό μου».

 

1912: Ανακοινώνεται η υποψηφιότητά του για το Βραβείο Νόμπελ. Η Ισπανική Βασιλική Ακαδημία τού αρνείται την υποστήριξή της.

Την περίοδο αυτή είναι σχεδόν τυφλός.

 

1913: Τέλη του χρόνου, παίζεται το θεατρικό του Η Ουρανία στην κόλαση (Celia en los infiernos), όπου η νεαρή και εύπορη πρωταγωνίστρια, αναζητώντας τον (ταπεινής καταγωγής) άντρα που αγαπά, γνωρίζει τη Μαδρίτη της φυσικής και ηθικής εξαθλίωσης, και τάσσεται υπέρ του σκοπού της εξόδου των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων από την κόλασή τους.

 

1914: Ξεκινά η τρυφερή φιλία του συγγραφέα με τη νεαρή ηθοποιό Μαργαρίτα Ξίργκου, η οποία έμελλε να συνδεθεί με το θέατρο του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα.

 

1915: Κυκλοφορεί η αυτοβιογραφία του με τίτλο Αναμνήσεις ενός αμνήμονος (Memorias de un desmemoriado), καθώς και το μυθιστόρημα Ο λόγος του παραλόγου(La razón de la sinrazón), με υπότιτλο «σκηνικό παραμύθι απολύτως αναληθοφανές» («fábula teatral absolutamente inverosímil»). Το εν λόγω μυθιστόρημα, που, όπως και ο Μαγεμένος ιππότης, χαρακτηρίζεται κάπως απλουστευτικά ως «μυθολογικό», αντιπροσωπεύει άλλη μια προσπάθεια του Γκαλδός να απελευθερωθεί από το ρεαλισμό του ίδιου του του έργου, δημιουργώντας έναν προσωπικό Όλυμπο, μια ουτοπική κοινωνία όπου θα επικρατήσει αμετάκλητα η Δικαιοσύνη. Το κύκνειο αυτό άσμα γράφεται καθ’ υπαγόρευσιν, και υπό την απειλή κάποιου μοιραίου ουραιμικού επεισοδίου.

Στο εξής ο Γκαλδός θα εγκαλείψει το γράψιμο, γιατί δεν του αρέσει να υπαγορεύει, ενώ γίνεται ολοένα και πιο λιγομίλητος.

 

1919: Αρχές του έτους, στο ιστορικό πάρκο Ρετίρο της Μαδρίτης, γίνονται τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του, που φιλοτεχνήθηκε με πρωτοβουλία φίλων του από το λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό συνάφι. Ο Γκαλδός διαπιστώνει την πιστότητά του ψηλαφώντας τον.

Από τον Οκτώβριο και μετά, η νεφρική ανεπάρκεια και τα επακόλουθά της θα τον ρίξουν οριστικά στο κρεβάτι.

 

1920: Πεθαίνει στη Μαδρίτη στις 4 Ιανουαρίου, φτωχός, άρρωστος και τυφλός.

 

 

Δήμητρα Παπαβασιλείου

 

---

<