[Το Τυφλό Άλογο]
της Ίμπεν Νάγκελ Ράσμουσεν
εκδόσεις Δωδώνη
μετάφραση Αντώνης Διαμαντής – Ειρήνη Κουτσάκη
συζήτηση με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Αντώνη Διαμαντή
Β.Μ: Σύστησέ μας την ηθοποιό Ίμπεν Νάγκελ Ράσμουσεν!
Α.Δ: Η Ίμπεν Νάγκελ Ράσμουσεν (Iben Nagel Rasmussen) γεννήθηκε στις 4 Μαΐου 1945 στην Κοπεγχάγη, Δανία Είναι ηθοποιός, σκηνοθέτης, δάσκαλος και συγγραφέας. Ήταν η πρώτη ηθοποιός που εντάχθηκε στο Odin Teatret μετά την άφιξή του στο Holstebro της Δανίας(Το θέατρο ιδρύθηκε το 1964 στο Όσλο της Νορβηγίας και «μετακόμισε» στη πόλη του Χόστεμπρο της Δανίας το 1966 ) . Το 1981 ίδρυσε, παράλληλα με τη δουλειά της στο Odin Teatret, την ομάδα Farfa με ηθοποιούς από διάφορες χώρες. Η Farfa δημιούργησε ένα πρόγραμμα προσωπικής προπόνησης και αρκετές παραστάσεις. Από το 1989 διευθύνει μια διεθνή ομάδα που ονομάζεται The Bridge of Winds , με ηθοποιούς από τη Λατινική Αμερική και την Ευρώπη που μοιράζονται την καλλιτεχνική τους εμπειρία και δημιουργούν παραστάσεις. Από το 1999 οι New Winds , υπάρχει μια ομάδα νεότερων ηθοποιών που εργάζεται με τις ίδιες αρχές. Το 1986 ο Iben Nagel Rasmussen βραβεύτηκε ως “Καλύτερη Ηθοποιός” στο BITEF στο Βελιγράδι της Γιουγκοσλαβίας και το 1991 το “Håbets Pris” (το “Βραβείο Ελπίδας”) στη Δανία.The Actor’s Way σε επιμέλεια Erik Exe Christoffersen και στο βίντεο ντοκιμαντέρ The Transparent Body που επιμελήθηκε ο Claudio Coloberti. Έχει εκδώσει τέσσερα βιβλία: Breve til en veninde (Gyldendal, Δανία, 2011), Den blinde hest (Ιταλική μετάφραση Il cavallo cieco, Bulzoni 2006), Den fjerde dør (The Forth Door, Nyt Nordisk Forlag Arnold Busck, Δανία201 ) και το Book of the Winds (Odin Teatrets Forlag, Δανία, 2019 ) μαζί με τον φωτογράφο Francesco Galli, καθώς και αρκετά άρθρα σε περιοδικά όπως το Teatro e Storia και το The Open Page . Είναι η συγγραφέας, σκηνοθέτης και ηθοποιός της παράστασης Ester’s Book και είναι η μοναδική ηθοποιός της ταινίας Ντυμένος στα λευκά , σε σκηνοθεσία Torgeir Wethal.Εχει πάρει μέρος ως ηθοποιός σε πολλές παραγωγές και περιοδείες του Θεάτρου Οντίν ενώ διευθύνει μέχρι σήμερα θεατρικά σεμινάρια σε πολλά μέρη του κόσμου.
Β.Μ: Ποια είναι η ιστορία της μέσα στο θέατρο Οντίν;
Α.Δ: Η Ίμπεν Νάγκελ Ράσμουσεν (Iben Nagel Rasmussen) το 1966 έγινε δεκτή ως μαθήτρια στην ομάδα και την ίδια χρονιά ξεκίνησε να παίζει σε παραστάσεις του θεάτρου Οντίν .Η πρώτη παραγωγή που πήρε μέρος ως ηθοποιός είχε το τίτλο: «Kaspariana» Η θεατρική της εκπαίδευση έγινε από τους παλαιότερους ηθοποιούς του Οντίν αλλά από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 ξεκινά να αναπτύσσει μια δική της τεχνική και μέθοδο προσέγγισης στους ρόλους της. Η τεχνική της βασίζεται σε μία σωματική μέθοδο ασκήσεων που έχουν ονομασθεί από την ίδια: «Οι Ασκήσεις της Ελβετίας» μιας και ξεκίνησε να τις δουλεύει κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας του Θεάτρου Οντίν στην Ελβετία. Η ζωή της αλλά και η παρουσία της στο θέατρο Οντίν έχει παρασταθεί συνταρακτικά από την ίδια, στη προσωπική της παράσταση του θεάτρου με τίτλο: «Ίτσι Μπίτσι»,(1991) σε σκηνοθεσία Εουτζένιο Μπάρμπα. Παράσταση που είχαμε τη μεγάλη τύχη να παρακολουθήσουμε ζωντανά και μάλιστα για δύο βραδιές το Θεατρικό Σταθμό Ηρακλείου το 1992 όταν το θέατρο Ομμα Στούντιο (Ηράκλειο Κρήτη)σε συνεργασία με το Δήμο Ηρακλείου είχε προσκαλέσει τη παραγωγή αυτή στο Ηράκλειο ,Κρήτη. Μια παράσταση αξέχαστη μέχρι σήμερα στο Ηρακλειώτικο κοινό. Εκεί παρουσιάζεται η σχέση της με τα ναρκωτικά πριν γίνει μέλος του θεάτρου Οντίν και πώς η δουλειά της στο θέατρο της έδωσε ουσιαστικά διέξοδο και της έσωσε τη ζωή.
Β.Μ: Είσαι ένας άνθρωπος που έχεις προσωπική επαφή και με τον Εουτζένιο Μπάρμπα αλλά και με αρκετούς ηθοποιούς του θεάτρου Οντίν! Ποια ανάγκη λοιπόν την ώθησε να γράψει αυτό το βιβλίο;
Σχ. Το ρωτώ γιατί τελευταία βλέπουμε ότι αρκετοί ηθοποιοί (μαθητές) , συνεργάτες του Οντίν και του Εουτζένιο Μπάρμπα εκδίδουν βιβλία! Τζούλια Βάρλευ, Ρομπέρτα Καρρέρι κά.
Α.Δ: Η ίδια η Ίμπεν έχει πει ότι Εουτζένιο συνηθίζει να μιλά συχνά για τη δουλειά του ηθοποιού ενώ ο ίδιος δεν είναι ηθοποιός. Του ζήτησε λοιπόν να μιλήσει από τη πλευρά του σκηνοθέτη. Εκείνη μιλά στο βιβλίο της λοιπόν από τη μεριά της ηθοποιού. Έτσι αναπτύσσεται ένας πολύ ενδιαφέρον διάλογος στο βιβλίο μεταξύ σκηνοθέτη και ηθοποιού που μιλούν για την ίδια παράσταση αλλά με διαφορετικό τρόπο . Γεννιέται έτσι στον αναγνώστη/στρια, ένα απολαυστικό συναίσθημα ενώ η γραφή αποκαλύπτει τα κρυμμένα « μυστικά» , τις σκέψεις και τις προθέσεις τους, που δρούν καταλυτικά στην εξέλιξη και παρουσίαση μιας παράστασης. Είναι ένα άκρως ενδιαφέρον βιβλίο για τους ανθρώπους του θεάτρου αλλά και όχι μόνο, που ακόμα και σε μένα που ασχολούμαι πρακτικά και θεωρητικά με την δουλειά του θεάτρου Οντίν μου αποκάλυψε ένα σωρό πράγματα. Το βιβλίο έχει έναν προσωπικό χαρακτήρα γραφής και εξομολόγησης ,πράγμα που θεωρώ στη τέχνη του θεάτρου ως το πιο ειλικρινή τρόπο δημιουργίας του, μιας και χωρίς την ειλικρινή έκθεση προθέσεων και πράξεων των δημιουργών δηλαδή «χωρίς φόβο αλλά με πάθος» στην ενσάρκωση των ρόλων ,το τελικό αποτέλεσμα φαντάζει άψυχο, ένα απλό εφεύρημα.
Β.Μ: Τι θα διαβάσουμε στο βιβλίο ΤΟ ΤΥΦΛΟ ΑΛΟΓΟ (Διάλογοι με τον Εουτζένιο Μπάρμπα) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δωδώνη;
Α.Δ: Το Τυφλό Άλογο. Διάλογοι με τον Eugenio Barba και άλλα γραπτά είναι ένας θησαυρός της βιβλιογραφίας του Θεάτρου Οντίν. Έχει εκδοθεί στα Ισπανικά, Ιταλικά, Αγγλικά και πολύ πρόσφατα στα πορτογαλικά. Η αυθεντική εκδοχή στα Δανέζικα χρονολογείται από το 1998, γεννημένη από μία συνέντευξη μεταξύ του EugenioBarba και της Iben Nagel Rasmussen. Η ροή των συζητήσεών τους κάνει το βιβλίο τόσο ενδιαφέρον.
Το βιβλίο αυτό δεν εμπίπτει στην κατηγορία των θεωρητικών βιβλίων του Eugenio Barba, ούτε στην κατηγορία των βιβλίων γύρω από την εκπαίδευση που ο ίδιος και πολλοί από τους ηθοποιούς του έχουν γράψει. Αυτό είναι ένα βιβλίο που διεκδικεί μια δική του θέση στις ενδιάμεσες κατηγορίες, όπου μπορούμε να βιώσουμε μία συζήτηση –και μία ένταση– μεταξύ δύο διαφορετικών ρόλων στο θέατρο: εκείνον του σκηνοθέτη (Eugenio Barba) και της ηθοποιού (Iben Nagel Rasmussen). Η γλώσσα τους είναι ανοικτή και προσωπική, επιτρέποντάς μας να δούμε ανάμεσα στις δράσεις και στις προσπάθειές τους για μια αδιάκοπη έρευνα της προσωπικής τους ακεραιότητας.
Δεν είναι ένα βιβλίο γύρω από την εκπαίδευση. Δεν θα βρείτε κανόνες, ασκήσεις ή κόλπα. Είναι γύρω από το τι κάνει την εκπαίδευση να αξίζει. Γύρω από τα ήθη που κρύβονται πίσω από την τέχνη του ηθοποιού. Που γράφτηκε από μία καλλιτέχνιδα που επίσης δεν βρίσκει τη θέση της ανάμεσα σε συμβατικές κατηγορίες. Είναι μία ηθοποιός, μία αφηγήτρια, μία μουσικός, μία δασκάλα. Είναι μία αυθεντία, η οποία σβήνει συνεχώς τα σύνορα ανάμεσα στις προσωπικές ιστορίες και στις καλλιτεχνικές πρακτικές. Είναι ένα άκρως προσωπικό βιβλίο και παραδόξως, γι’ αυτόν τον λόγο, ακουμπά ένα παγκόσμιο συναίσθημα. Ο αναγνώστης μπορεί να βρεί το μονοπάτι της Ίμπεν στο θέατρο υπερβολικά γνώριμο, μιας και οι ιστορίες της απηχούν το μονοπάτι κάθε αφοσιωμένου καλλιτέχνη.
Το Τυφλό Αλογο. Διάλογοι με τον Eugenio Barba συγκροτήθηκε από κεφάλαια που μνημονεύουν την έναρξη του Οντίν και των παραγωγών του μέχρι την παράσταση Kaosmos (1993-1996).Στα πρώτα τρία κεφάλαια ακούμε μόνο τη φωνή του Eugenio Barba. Ξεκινώντας από την Kaspariana, την περίοδο κατά την οποία η Iben Nagel Rasmussen έγινε μέλος του Θεάτρου Οντίν, κάθε κεφάλαιο είναι διπλό και ξεκινούν να ακούγονται οι δύο φωνές τους. Μέσω της αντιπαράθεσης των αναμνήσεων τού καθενός για τις κοινές δημιουργικές διαδικασίες, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε πως είναι ριζικά διαφορετικοί ενώ την ίδια στιγμή συγκλίνουν στο να καθορίζουν αυτή την πολυφωνική ενότητα που είναι τόσο χαρακτηριστική στις παραγωγές του θεάτρου Οντίν. (Χόλστεμπρο, Δανία)
Β.Μ: Σε ποια σημεία της θεατρικής τέχνης στόχευσε την έρευνά της η Ίμπεν Νάγκελ Ράσμουσεν;
Α.Δ: Υπάρχουν δύο επίπεδα στόχευσης κατά τη γνώμη μου..Το πρώτο αφορά την απόδοση των ρόλων που της αναθέτει ο σκηνοθέτης της ο Εουτζένιο Μπάρμπα. Εδώ όλη της η δουλειά βασίζεται στη μάθηση που αναζητά να πάρει και τη βρίσκει σε διάφορους δάσκαλους και μέσα(από τον ίδιο τον Εουτζένιο αλλά και από παλιότερους ηθοποιούς της ομάδας) και έξω από το Θέατρο Οντίν (δάσκαλοι από την Πολωνία η από το Παραδοσιακό θέατρο της Ανατολής).Από την άλλη μεριά αναπτύσσει μόνη της , μέσα από μια δική της αναζήτηση, για να συνειδητοποιήσει και να ελέγξει τα δικά της θεατρικά εκφραστικά μέσα, μια προσωπική σωματική μέθοδο, που δεν βασίζεται στο λόγο αλλά στη σωματική ενέργεια μέσα στο χώρο. Κι όλα αυτά με πολύ σκληρή και καθημερινή δουλειά. Η μέθοδός της έχει παρουσιαστεί σε ηθοποιούς σε όλο τον κόσμο βοηθώντας τους στη κατανόηση και έλεγχο των δικών τους εκφραστικών μέσων
Β.Μ: Τι καινοτόμο έρχεται να προσθέσει η έρευνά της αλλά και πόσο δύσκολο είναι να ξεφύγει από τον τρόπο δουλειάς στο θέατρο Οντίν και μαθητείας δίπλα στον Εουτζένιο Μπάρμπα;
Α.Δ: Ότι γεννιέται και δεν έχει ξαναειπωθεί διεκδικεί την καινοτομία. Η σωματική μέθοδος της Ίμπεν είναι ένα προσωπικό της επίτευγμα, που κτίσθηκε μέσα στο χρόνο .Φυσικά περιέχει πολλά βιωματικά στοιχεία. Υπάρχει μια δική της σωματική ασκησιολογία που καλείται να εφαρμόσει κάποιος ηθοποιός –η μέθοδος μπορεί άτυπα να ονομασθεί: «η μέθοδος της Ίμπεν» -μέσα από μια συγκεκριμένη διαδικασία που στοχεύει στην μέγιστη παρουσία ,στο χώρο και στο χρόνο ,στο εδώ και τώρα. Εδώ και πολύ καιρό αυτή η προσωπική προσέγγιση την έχει βοηθήσει στο να απαγκιστρωθεί από τη πρώτη περίοδο μαθητείας της η οποία είχε βασιστεί στις γνώσεις που είχε από τον Εουτζένιο Μπάρμπα και από την περίοδο της δικής του μαθητείας στο Θεατρικό Εργαστήριο του Γιέρζυ Γκροτόφσκι στην Πολωνία. Ουσιαστικά η δουλειά της Ίμπεν, οι νέες της ανακαλύψεις πάνω στη σωματική παρουσία, αλλά και των άλλων ηθοποιών του θεάτρου Οντίν, ήταν αυτή που βοήθησε τον Εουτζένιο Μπάρμπα να πραγματοποιήσει τις παραστάσεις του μιας και χρησιμοποίησε με ιδιοφυή τρόπο όλες αυτές τις ανακαλύψεις ,μετατρέποντάς τες σε Τέχνη.
Β.Μ: Πόσο σημαντική είναι η έκδοση αυτού του βιβλίου στην Ελλάδα, και πέραν των προαναφερθέντων πόσο σημαντικό είναι για τους ηθοποιούς που ακόμα έχουν την ανάγκη της εξέλιξης;
Α.Δ: Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείτε μια άνοδος στη μετάφραση βιβλίων και άρθρων γύρω από τη δουλειά του θεάτρου Οντίν. Έχουν μεταφραστεί κάποια βιβλία και σχεδιάζεται να μεταφραστούν κ άλλα. Βέβαια εδώ τίθενται δύο ερωτήματα .α) γιατί άργησαν τόσο να μεταφραστούν β) γιατί δεν υπάρχει αντίστοιχη συχνή , διά ζώσης παρουσία, της δουλειάς του θεάτρου Οντίν, στην Ελλάδα. Χρειάζεται να γίνει ένας γόνιμος διάλογος από δημιουργούς αλλά και θεωρητικούς για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα. Επιγραμματικά θέλω να πω ότι η έκδοση του συγκεκριμένου βιβλίου είναι σημαντική γιατί παρουσιάζει τον αγώνα μιας χούφτας ανθρώπων για το πώς να κάνουν τέχνη, έχει προσωπικό και εξομολογητικό χαρακτήρα και έχει και μία ιστορικότητα μιας και περιγράφονται όλες οι παραστάσεις του θεάτρου Οντίν, ίσως του παλαιότερου θεάτρου στην Ευρώπη,56 ετών μέχρι σήμερα, ένα πολύτιμο βιβλίο/ εγχειρίδιο για τους δημιουργούς του θεάτρου αλλά και τους ηθοποιούς μιας και θα διαπιστώσουν το πολύτιμο τρόπο σκέψης της ηθοποιού για το πώς προσεγγίζεται ένας ρόλος και πως κάνει τη Τέχνη ζωή της και το αντίστροφο.
Β.Μ: Ποια είναι η δική σας προσωπική εμπειρία δουλεύοντας με την Ίμπεν Νάγκελ Ράσμουσεν;
Α.Δ: Ορισμένα πράγματα που δημιουργούν δυνατές προσωπικές εμπειρίες δεν μπορούν να περιγραφούν με λόγια. Υπάρχει το συναίσθημα της βαθιάς ευγνωμοσύνης για ότι μας έμαθε ,τα αξέχαστα απερίγραπτα συγκλονιστικά συναισθήματα που βιώσαμε παρακολουθώντας τις παραστάσεις της ή τις επιδείξεις της δουλειάς της και την πολύτιμη και ευαίσθητη επαφή που είχαμε και έχουμε μαζί της σε προσωπικό επίπεδο. Είναι μια καταπληκτική δασκάλα και καταπληκτικός άνθρωπος.
Β.Μ: Ποια ήταν η δική σας προσωπική επαφή με το κείμενο; Ποια συναισθήματα σας δημιούργησε αλλά και τι δυσκολίες ενδεχομένως είχε ή όλη μεταφραστική διαδικασία;
Α.Δ: Η μετάφραση του βιβλίου ήταν μια υπέροχη περιπέτεια. Παρακολούθησα για πρώτη φορά στη ζωή μου ζωντανά παράσταση του θεάτρου Οντίν, στην έδρα του στο Χόλστεμπρο(Δανία ) το 1991.Έχει μείνει φυσικά ανεξίτηλη στη μνήμη εκείνη η πρώτη φορά που είδα παράσταση του Οντίν. Όπως συμβαίνει και σε κάθε θεατή άλλωστε. Το έργο λοιπόν που πρωτοείδα ήταν το «Τάλαμποτ». Στο τέλος της παράστασης δε μπορούσα να κουνηθώ από τη θέση μου .Δεν ήξερα τι να σκεφτώ ενώ ένα πλήθος από συναισθήματα με είχαν κυριεύσει .Το να παρακολουθείς παράσταση του θεάτρου Οντίν είναι μια βαθιά εμπειρία. Έκτοτε είδα δια ζώσης και πολλές άλλες παραστάσεις του Οντίν με την ίδια και βίωσα ένα πιο μεγάλο σε εσωτερική ένταση συναίσθημα. Πάντα νόμιζα ότι θα δω κάτι που ήδη ξέρω κ έχω δει και πάντα έβλεπα κάτι εντελώς καινούργιο. Μεταφράζοντας το βιβλίο, ξαναέζησα μέσα από τη περιγραφή του Εουτζένιο και της Ίμπεν όλα αυτά τα συναισθήματα και τους είμαι ευγνώμων γι’ αυτό. Ήταν σαν να έβλεπα πάλι τη παράσταση από την αρχή και μάλιστα αυτή τη φορά ως προνομιούχος ,στις πρόβες η στα παρασκήνια. Μου δόθηκε το δώρο να καταλάβω και άλλα πράγματα πέραν από τις προσωπικές διαπιστώσεις που είχα αφού έβλεπα τα έργα αυτά, και να βιώσω νέα συναισθήματα. Μαζί με την συν-μεταφράστρια του βιβλίου την ηθοποιό Ειρήνη Κουτσάκη- η οποία έχει κάνει καταπληκτική δουλειά στη μετάφραση, που χωρίς εκείνη τίποτα δεν θα ήταν εφικτό-δεν αντιμετωπίσαμε κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα μιας και οι δύο μας έχουμε την εμπειρία της δουλειάς του Θεάτρου Οντίν.Είτε ως συμμετέχοντες στα εργαστήρια των ηθοποιών του, είτε συνομιλώντας με το Εουτζένιο Μπάρμπα, είτε ως συνεργάτες σε Ευρωπαϊκά προγράμματα ,είτε ως ηθοποιοί που παρουσιάζουμε τη δουλειά μας μέ το θέατρο Όμμα Στούντιο μέσα στο Θέατρο Οντίν η σε εκδηλώσεις του Festuge, είτε ως θεατές των παραστάσεών τους. Επίσης το τελικό αποτέλεσμα η πραγματικά πολύ προσεγμένη και άρτια έκδοση του βιβλίου από τις Εκδόσεις Δωδώνη δικαίωσε όλη τη διαδικασία μετάφρασης.
Σχ. Για άλλη μια φορά σας (Ειρήνη – Αντώνη και ΟΜΜΑ STUDIO) σας ευχαριστούμε, που μέσα από τη δράση σας, την διαρκή εξέλιξή σας, και την επαφή σας με τα «ιερά τέρατα» του θεάτρου μας δίνετε την ευκαιρία να έρθουμε πιο κοντά στην ουσία της θεατρική τέχνης!
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Μάρτης 2022
Από αριστερά: Αντώνης Διαμαντής, Ίμπεν Νάγκελ Ράσμουσεν, Ειρήνη Κουτσάκη. Τον Ιανουάριο στην Αθήνα, στα πλαίσια της παρουσίασης του βιβλίου Το Τυφλό Άλογο της Ίμπεν Νάγκελ Ράσμουσεν.
