Μια μικρή περίληψη: Σ’ ένα στρατόπεδο του ΟΗΕ στη Μοζαμβίκη, συμβαίνει μια αναπάντεχη τραγωδία: ξαφνικά, διάφοροι κυανόκρανοι εκρήγνυνται. Ένα πέος που βρίσκεται στην Εθνική Οδό αποτελεί σοβαρό τεκμήριο. Για την ταυτοποίηση καλείται η γνωστότερη πόρνη και διαβόητη μάγισσα της περιοχής, μια και γνωρίζει καλά τα σώματα των στρατιωτών… Και το λογοτεχνικό γλέντι αρχίζει.
Ο Mia Couto (μην ξεγελιέστε, γράφεται Couto αλλά προφέρεται Κότου) γεννήθηκε στη Μοζαμβίκη το 1955. Οι γονείς του ήταν εξόριστοι της δικτατορίας του Σαλαζάρ. Θα σκέφτηκε πονηρά ο δικτάτορας: Γι’ αυτά τα ξόανα εκεί κάτω και οι αντικαθεστωτικοί μας πολύ τους πέφτουν. Μπορεί να ’ναι κομμούνια, αλλά πάλι πιο ανθρώπους θα τους κάνουνε. Ο Κότου λοιπόν γεννιέται και αισθάνεται μοζαμβικανός. Και γράφει μυθιστορήματα.
Μα καλά, υπάρχει μοζαμβικανική λογοτεχνία; Πότε πρόλαβε μια χώρα που ιδρύθηκε μόλις στα 1975, τη χρονιά που κέρδισε την ανεξαρτησία της από την Πορτογαλία, καθώς η Επανάσταση των Γαρυφάλλων είχε ανατρέψει την 40χρονη δικτατορία ένα χρόνο πριν; Πόσο μοζαμβικανική είναι, αφού γράφεται στα πορτογαλικά; Υπάρχει γλώσσα της Μοζαμβίκης; Η πορτογαλική χρησιμοποιήθηκε από τους αποικιοκράτες σαν μέσο «ομογενοποίησης» των διάφορων φυλών που απάρτιζαν τον πληθυσμό του νησιού. Ωστόσο, η γλώσσα αυτή μπολιάστηκε από τις τοπικές διαλέκτους. Ο Κότου προσπαθεί να καταγράψει αυτή τη νέα γλώσσα. Και επειδή είναι σπουδαίος λογοτέχνης το έργο του μαζί με άλλων –η λογοτεχνία, τελικά- (επιδιώκει να) λειτουργεί σαν εργαλείο συγκρότησης μιας εθνικής συνείδησης.
Φαίνεται πως ζούμε στον αιώνα που η Ευρώπη θα εισπράξει μέρος των «δεδουλευμένων» της στον Τρίτο Κόσμο. Ανακαλύπτουμε πως κι εκεί υπάρχουν γλώσσα, τέχνη, λογοτεχνία. Η ανάγνωση του βιβλίου του Κότου μας θυμίζει λογοτεχνικές στιγμές συγγραφέων της Λατινικής Αμερικής. Υπάρχει, άραγε, κάποια κλωστή που ενώνει λογοτεχνικά τις δυο ηπείρους; Στην ομιλία του σε βράβευση του βιβλίου του ο Κότου λέει: «Το τελευταίο πέταγμα του φλαμίνγκο μιλά για μια διεστραμμένη κατασκευή της απουσίας –για την απώλεια ενός ολόκληρου τόπου, για την ελπίδα που πέφτει θύμα απαγωγής από τους μεγιστάνες του κέρδους. Η προέλαση αυτών των εθνοφάγων καθιστά για μας, τους συγγραφείς, όλο και πιο επιτακτική την ανάληψη μιας ηθικής υποχρέωσης (…)» Ίσως, αυτή είναι η κλωστή.
Έχουμε, λοιπόν να κάνουμε μ’ ένα λαό που ζει στο παρόν, σε αρμονία με τη φύση, με τη γη και το χώμα, με τα σημάδια των ουρανών και των νερών, με τις φωνές των ζώων και των πουλιών. Μέχρι που έρχεται ο ξένος. Ο ξένος, όμως, ανάμεσα στα άλλα (μικρόβια) που κουβαλά, φέρνει μαζί του και την απαρχή της ιστορίας. Αποικεί τον τόπο παράγοντας ιστορία κι έτσι η ιστορία αυτών των τόπων και των λαών σήμερα είναι σχεδόν ταυτόσημη με την υποδούλωση τους.
Ο συγγραφέας μας εμφανίζει ολοζώντανες όλες αυτές τις αντιθέσεις μέσα από μια γλώσσα σχεδόν γιορταστική, γεμάτη χιούμορ και απρόοπτα. Το κείμενο βρίθει λαϊκών αποφθεγμάτων που μας βοηθούν να κατανοήσουμε το πολιτισμικό χάσμα. Μια γλώσσα που χλευάζει τους επικυρίαρχους, υπονομεύοντας την δική τους (μητρική) γλώσσα. Ταυτόχρονα χλευάζει την τοπική διοικητική νομενκλατούρα, που αποτελεί το μακρύ χέρι των αποικιοκρατών, καθώς χωρίς αυτήν δεν θα είχαν τη δύναμη να συνεχίζουν την «εξαφάνιση» αυτών των λαών, ακόμα και μετά την τύποις ανεξαρτησία τους.
Όσα κι αν πούμε για την επιμέλεια του μεταφραστή του έργου, Νίκου Πρατσίνη, είναι λίγα. Η συνολική συμβολή του στην κατανόηση από μεριάς του αναγνώστη του κόσμου και του κλίματος που επιδίωξε να μας μεταδώσει ο Μία Κότου είναι καθοριστική. Άλλο ένα αστέρι στη σειρά Aldina των εκδόσεων Gutenberg.
Μανώλης Παπουτσάκης
Βιβλιοπωλείο Αναλόγιο
Ακούστε την παλαιότερη εκπομπή για το βιβλίο με καλεσμένο τον Νίκο Πρατσίνη.
