Το Ταξίδι στον Μαγικό Κόσμο του Βιβλίου κάνει την επόμενη στάση του στο βιβλιοπωλείο Αναλόγιο. Στο υπόγειο της Ρούσου Χούρδου 8, Πλατεία Δασκαλογιάννη, συναντήσαμε τον κ. Μανώλη Παπουτσάκη που μας μίλησε για το βιβλίο, για τις δράσεις του συλλόγου βιβλιοπωλών, για το ρόλο του βιβλιοπωλείου στην κοινωνία και φυσικά για τη Βικελαία Βιβλιοθήκη, αφού συμμετείχε στις προσπάθειες για τη μη εμπορευματοποίησή της.
ΜΒ: Πώς επηρρεάζει η οικονομική κρίση το χώρο του βιβλίου- του βιβλιοπωλείου;
Μ.ΠΑΠ: Η κρίση επηρέασε το χώρο του βιβλίου, ως ένα βαθμό αντίστοιχα όπως επηρέασε και άλλους κλάδους, αλλά και λίγο παραπάνω, με την έννοια ότι αφού το βιβλίο δεν είναι ένα είδος πρώτης ανάγκης, επλήγη από τα πρώτα! Γενικότερα, τα αγαθά που έχουν να κάνουν με τον πολιτισμό, θέατρο, βιβλίο, κινηματογράφος κλπ, μπορούμε να πούμε ότι είναι αυτά που είναι πιο ευεπίφορα στις κρίσεις(στο να πληγούν από τις κρίσεις). Όμως, για να είμαστε εντελώς ειλικρινείς, η κρίση στο βιβλίο, στην Ελλάδα, δεν έχει να κάνει με αυτό που ονομάζουμε τώρα τελευταία κρίση. Κρίση υπήρχε από πριν. Έχει να κάνει βασικά, με τη χαμηλή αναγνωσιμότητα που υπάρχει στην Ελλάδα, που είναι η μικρότερη στην Ευρώπη.
MB: Πιστεύετε ότι υπάρχει κρίση και στον ίδιο το χώρο του βιβλίου; Δηλαδή ,υπάρχουν νέοι συγγραφείς με νέες ιδέες, νέα ρεύματα να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών; Να φέρουν κάτι καινοτόμο όπως παλαιότερα η γενιά του Gabriel GarciaMarquez που έφερε-εισήγαγε το Μαγικό Ρεαλισμό!;
Μ.ΠΑΠ: Όχι, δεν το πιστεύω αυτό. Δηλαδή, δεν νομίζω ότι αυτό είναι αποτέλεσμα κρίσης. Μπορεί να είναι μια συνέπεια της κρίσης-που εκτός από οικονομική είναι και κοινωνική. Αυτό που λείπει από το βιβλίο δεν είναι τα νέα ονόματα και οι νέες ιδέες, αλλά είναι το «πλαίσιο» ή η πολιτική βιβλίου που θα υποστηρίξει όποιες νέες φωνές υπάρχουν. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι μέσα στην κρίση οι νέες φωνές λιγοστεύουν, διότι οι εκδότες δεν εμπιστεύονται εύκολα τους νέους για λόγους καθαρά εμπορικούς, αφού δεν είναι σίγουροι ότι θα αποσβέσουν τα κόστη τους. Πάντως, οι νέες φωνές πάντα υπάρχουν και καμιά φορά είναι και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες. Στην πληθώρα των βιβλίων που βγαίνανε τα τελευταία χρόνια ήταν ίσως πιο δύσκολο να την εντοπίσεις, να την ανακαλύψεις την ενδιαφέρουσα νέα φωνή, ωστόσο αυτές οι φωνές πάντα υπάρχουν.
ΜΒ: Πρόσφατα διοργανώθηκε παζάρι από το σύλλογο Βιβλιοπωλών Ηρακλείου, αυτό είναι μια δράση για να έρθει πιο κοντά ο κόσμος στο βιβλίο ή τα κριτήρια είναι αμιγώς οικονομικά;
Μ.ΠΑΠ: Ας πούμε ότι είναι και τα δυο. Αν και το πιο σημαντικό κριτήριο ήταν, πως θα βρεθεί ένας τρόπος να προσεγγίσει ένας κόσμος ο οποίος δεν έχει την οικονομική άνεση, το φτηνό βιβλίο. Είναι μια κίνηση η οποία κατά τη γνώμη μου ίσως να μην είναι και η πιο ενδεδειγμένη, ίσως να μην έχει και τη μεγαλύτερη διάρκεια. Το σωστότερο θα ήταν μέσα στα βιβλιοπωλεία οι εκδότες και οι βιβλιοπώλες να έχουν διαμορφώσει ένα χώρο, όπου να μπορεί ο βιβλιόφιλος να βρίσκει ανά πάσα στιγμή βιβλίο φτηνό, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό. Να μην είναι, δηλαδή, το παζάρι κάτι ευκαιριακό, πχ μια φορά το χρόνο με πανηγυριώτικη διάθεση.
ΜΒ: Πείτε λίγα λόγια για τη δράση «Κανένα παιδί χωρίς σχολικά είδη-Σχολικά Καλάθια Αλληλεγγύης» και πόσο σημαντικό είναι για σας να συμμετέχετε σε αυτήν;
Μ.ΠΑΠ: Καταρχήν δε θα μπορούσα να μην συμμετέχω σε αυτήν την δράση! Διότι από τη στιγμή που είναι μια δράση στην οποία συμμετέχει επίσημα ο σύλλογος βιβλιοπωλών-που τυγχάνει αυτή τη στιγμή να είμαι πρόεδρος-δεν θα ήταν λογικό να μην συμμετέχω. Από την άλλη συμφωνώ κιόλας. Για να μην λέμε πολλά γι’ αυτές τις δράσεις, καλό θα ήταν να ήταν αχρείαστες. Δηλαδή τα παιδιά να μην έχουν ανάγκη, ούτε από κάποια εθελοντική κίνηση που θα τα βοηθήσει, ούτε από ελεημοσύνες. Κάθε παιδί, ξεκινώντας η σχολική χρονιά θα έπρεπε να έχει εξασφαλισμένη τη γραφική του ύλη από το σχολείο, από την ίδια την πολιτεία! Όπως συμβαίνει στις άλλες χώρες όπου δεν χρειάζεται οι γονείς να προστρέχουν στην αγορά για να εξασφαλίσουν τα στοιχειώδη για το σχολείο. Παρόλα αυτά, είναι μια δράση που λόγω των δεδομένων συνθηκών πιστεύουμε ότι μπορεί να λειτουργήσει και κάπως αφυπνιστικά σε ένα κόσμο ο οποίος -ίσως- δεν αντιλαμβάνεται το μέγεθος του προβλήματος που υπάρχει στη διπλανή πόρτα. Επειδή πολλοί άνθρωποι δεν θέλουν να εξωτερικεύουν το πρόβλημα της οικογένειάς τους, δεν έχουν το θάρρος, έχουν μια καλώς ή κακώς εννοούμενη περηφάνια. Οι δάσκαλοι, όμως, που έρχονται κάθε μέρα σε επαφή με τα παιδιά και με τους γονείς γνωρίζουν τι γίνεται μέσα στα σπίτια. Μετά από συζητήσεις που είχαμε με τους δασκάλους κρίναμε ότι μια τέτοια κίνηση θα ήταν επιβεβλημένη, αν θέλαμε να αντιμετωπίσουμε τέτοιες ακραίες καταστάσεις. Τα βιβλία και τα χαρτικά τα διανέμουν οι δάσκαλοι. Αυτή η δράση συνεχίζεται και ελπίζουμε ότι τις γιορτές θα ενδυναμωθεί και λίγο όσον αφορά το βιβλίο.
ΜΒ: Πρωτοστατήσατε και εσείς στη διατήρηση και λειτουργία της Βικελαίας Δημοτικής βιβλιοθήκης και εναντιωθήκατε στην πλήρη εμπορευματοποίησή της που επιχείρησε η προηγούμενη δημοτική αρχή. Τώρα τι γίνεται, πως προχωρά το θέμα;
Μ.ΠΑΠ: Σε αυτή την ερώτηση θα βάλουμε παρένθεση, γιατί πιθανόν να υπάρχουν νέα δεδομένα που δεν γνωρίζουμε. Δηλαδή έχω πληροφορηθεί ότι από την περασμένη εβδομάδα ήδη γίνεται μεταφορά βιβλίων στο νέο κτίριο. Δεν ξέρω εάν είναι αλήθεια. Το πώς λειτούργησε η Βικελαία μέχρι τώρα το ξέρουμε, δεν χρειάζεται να επανερχόμαστε στα ίδια. Πιο δημιουργικό θα ήταν να μάθουμε από την καινούρια δημοτική αρχή, τι σκέφτεται να κάνει με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Ελπίζουμε ότι δεν θα διαμορφωθεί στο χώρο της Βιβλιοθήκης κάποιος χώρος εμπορικού, επισιτιστικού, ψυχαγωγικού χαρακτήρα. Ελπίζουμε, ακόμα, ότι θα προσπαθήσει ο δήμος να βρει και τα κονδύλια – διότι είναι και θέμα κονδυλίων– ώστε να ξαναζωντανέψει τις δράσεις της Βικελαίας Βιβλιοθήκης. Η Βικελαία Βιβλιοθήκη δεν ήταν μόνο «έχω βιβλία-δανείζω βιβλία-φέρε το βιβλίο πίσω-πάρε το καινούριο». Είχε και κάποιες δράσεις οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν ατονήσει! Εμείς σαν χώρος, αλλά και εγώ προσωπικά, σαν δημότης αυτής της πόλης και σαν βιβλιοπώλης, θα ήθελα να δω μια Βιβλιοθήκη η οποία να είναι πραγματικά σημείο αναφοράς στα πολιτιστικά δρώμενα αυτής της πόλης. Αλλά σου λέω, δεν έχω εικόνα των διαθέσεων της δημοτικής αρχής και δεν θα βιαστώ να βγάλω κάποιο συμπέρασμα, είτε καταδικαστικό είτε ελπιδοφόρο.
MB: Πόσο σημαντικό είναι για το Ηράκλειο και την Κρήτη η λειτουργία της Βικελαίας βιβλιοθήκης;
Μ.ΠΑΠ: Όσοι θυμόμαστε και ειδικότερα οι μεγαλύτεροι από εμένα το θυμούνται καλύτερα, το κύρος του ονόματος που είχε κατακτήσει η Βικελαία Βιβλιοθήκη στο παρελθόν, μόνο αυτοί μπορούν να καταλάβουν τι έχει χαθεί τώρα για την πόλη. Δίπλα στο Ι.Τ.Ε. και στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ήταν ίσως ένας πυλώνας, ο οποίος κυριολεκτικά διαφήμιζε την πόλη στα πέρατα. Η Βικελαία Βιβλιοθήκη έκανε εκδηλώσεις-αρκεί να σας θυμίσω τις εκδηλώσεις με τον Ελ Γκρέκο και τα Φαγιούμ-που δημιούργησαν κυριολεκτικά πολιτισμικό ρεύμα αλλά και τουριστικό ρεύμα στην πόλη. Η πόλη του Ηρακλείου είχε κέρδη οικονομικά, αλλά είχε και σε επίπεδο φήμης. Αυτή ήταν μια πολιτική η οποία διεκόπη απότομα μετά την απώλεια του Γιανναδάκη και δεν ενδιαφέρθηκε κανένας να τη συνεχίσει! Κανένας από τους υπευθύνους. Πιθανόν να υπήρξαν άνθρωποι οι οποίοι προσπάθησαν να προσεγγίσουν τις τότε δημοτικές αρχές, οι οποίες όμως απαξίωσαν τη Βιβλιοθήκη. Η κίνηση «Πολίτες για τη Βικελαία» που είχαμε δημιουργήσει πριν μερικά χρόνια έδειξε ότι το όνομα της Βιβλιοθήκης ακόμα συγκινεί τους Ηρακλειώτες. Ελπίζουμε ότι θα υπάρξει συνέχεια! Η όλη διαδικασία της στατικής της ενίσχυσης κράτησε ύποπτα πολύ καιρό, δεν θα μπω τώρα στην φημολογία και στη φιλολογία του πόσο κόστισε κλπ. Τελείωσαν αυτά. Πρέπει να ξαναλειτουργήσει με όλη της τη δυναμική. Γνωρίζω ότι η συγκυρία η οικονομική, η μνημονιακή δεν ευνοεί, αλλά πρέπει ο δήμος να καλέσει όσους πιστεύει ότι μπορούν να βοηθήσουν με όποιον τρόπο μπορούν, οικονομικό, επιστημονικό, ώστε να ξαναδώσουν στη βιβλιοθήκη αυτό το κύρος που είχε και ακόμα περισσότερο.
ΜΒ: Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του βιβλιοπωλείου στην κοινωνία; Παίζουν ρόλο σε αυτό οι παράλληλες δράσεις που πραγματοποιούνται εδώ;(παρουσιάσεις βιβλίων, συγγραφέων, διαλέξεις κλπ)
Μ.ΠΑΠ: Θέλαμε και προσπαθήσαμε – με όλους τους φίλους που βοήθησαν- να φτιάξουμε ένα βιβλιοπωλείο το οποίο θα είναι στοιχειωδώς παρεμβατικό. Δεν με ενδιέφερε ένα βιβλιοπωλείο που απλώς εκθέτει τα βιβλία στα ράφια του. Εντάξει, αυτός είναι όρος απαραίτητος για να υπάρχει το βιβλιοπωλείο! Από εκεί και πέρα όμως, θα ήθελα ένα βιβλιοπωλείο το οποίο όσο το δυνατόν να ανανεώνεται περισσότερο. Να μπορεί να απευθυνθεί και στην νέα γενιά η οποία έχει πληγεί παρά πολύ από την εκπαιδευτική κρίση, αλλά έχει δεχτεί και μια ιδεολογική επίθεση που την απαξιώνει. Θα ήθελα να είναι ένα βιβλιοπωλείο που προτείνει βιβλία στον αναγνώστη, εφόσον ο αναγνώστης αυτό το επιθυμεί, αλλά που προτείνει και μια αντίληψη για τα βιβλία. Γι’ αυτό και το βιβλιοπωλείο είναι αμιγές δεν έχει μέσα χαρτικά. Θα ήθελα και μακάρι ναμπορούσε να το αντέξει αυτό η ελληνική αγορά, όλα τα βιβλιοπωλεία να ήταν αμιγή. Να είναι ένας χώρος στον οποίο θα βρεις γνώση και ιδέες -τα χαρτικά να είναι αλλού. Δεν μπορεί να συμβεί αυτό. Εφόσον όμως, υπάρχουν βιβλιοπωλεία που έχουν ένα παρεμβατικό χαρακτήρα, έχουν μια γνώμη, μια πρόταση, νομίζω ότι είναι απαραίτητα για τη ζωή της κοινωνίας. Στα βιβλιοπωλεία διακινούνται όχι μόνο βιβλία, διακινούνται και διαδίδονται ιδέες, απόψεις, προτάσεις. Και ιδιαίτερα στα περιφερικά βιβλιοπωλεία που μπορεί να είναι και μακριά από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων και πραγματοποίησης των σημαντικών πολιτιστικών γεγονότων, όμως είναι πνεύμονες που οι αναγνώστες, οι πολίτες και οι νέοι άνθρωποι βρίσκουν το καινούριο και το οξυγόνο τους. Γι’ αυτούς τους λόγους επιμείναμε το προηγούμενο διάστημα σαν κλάδος ότι είμαστε κάτι διαφορετικό από τα άλλα επαγγέλματα που σχετίζονται με το εμπόριο. Φυσικά, όλα τα επαγγέλματα είναι χρήσιμα και απαραίτητα. Το βιβλίο όμως -παντού- δεν χαρακτηρίζεται σαν απλό εμπόρευμα. Στις νομοθεσίες όλου του κόσμου, όλου του πολιτισμένου κόσμου, χαρακτηρίζεται σαν ένα πολιτισμικό προϊόν και εμείς απαιτήσαμε σαν κλάδος έτσι να το βλέπουν όλοι, ιδίως οι ιθύνοντες και η πολιτεία. Έχει μεν την εμπορική του πλευρά, αλλά έχει και άλλες πλευρές, είναι το εργαλείο με το οποίο διαδίδεις και υπερασπίζεσαι τη γλώσσα σου αλλά και τη Δημοκρατία. Σε αυτή την αρχή βασιζεται και η άποψη μας για την επαναφορά της ενιαίας τιμής βιβλίου.
ΜΒ: Ξεκινώντας αυτό το project διαπιστώσαμε ότι σε μια σχετικά μικρή πόλη όπως το Ηράκλειο υπάρχουν πολλά και αξιόλογα βιβλιοπωλεία. Ποια είναι η γνώμη σας πάνω σε αυτό;
Μ.ΠΑΠ: Το Ηράκλειο είναι μια από τις μεγαλύτερες πόλεις στην Ελλάδα, συμφώνα όμως και με κάποια στοιχεία και στατιστικά που έχω από το χώρο, είναι μια πόλη που το βιβλίο πάντα πήγαινε καλά! Και αυτό γινόταν διότι έχει πολύ κόσμο ο οποίος μορφωτικά και οικονομικά είναι από ένα επίπεδο και πάνω. Είναι μια πόλη στην οποία υπάρχει Πανεπιστήμιο, Τ.Ε.Ι, το Ι.Τ.Ε, Αρχαιολογικό μουσείο, Ιστορικό μουσείο και δυο μεγάλα Δημόσια Νοσοκομεία. Δηλαδή, είναι μια πόλη που έχει υποδομές οι οποίες συγκεντρώνουν πολύ μορφωμένο και εξειδικευμένο κόσμο. Όλο αυτό το επιστημονικό δυναμικό της πόλης βρίσκει διέξοδο, φτάνει στη γνώση και μέσω του βιβλίου. Γι’ αυτό στο Ηράκλειο μπορούν να υπάρχουν τόσα βιβλιοπωλεία και ειδικότερα τόσα αμιγή βιβλιοπωλεία. Εάν δεν είχε μεσολαβήσει η οικονομική κρίση και η κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου, πιστεύω ότι και τα βιβλιοπωλεία αυτά θα ήταν σε καλύτερο επίπεδο από αυτό που είναι τώρα, αλλά πιθανόν να είχαμε και άλλα καινούρια.
ΜΒ: Εάν κάποια στιγμή ζούσατε εξόριστος σε ένα νησί και έπρεπε να έχετε τρία βιβλία, ποια θα ήταν αυτά;
Μ.ΠΑΠ: Αυτή είναι μια ερώτηση στην οποία κάθε χρόνο θα απαντούσα και με άλλο τρόπο . Δεν θα μπορούσα να πάρω τρία, θα προσπαθούσα να πάρω περισσότερα. Όμως, έχω ανακαλύψει πράγματα σε πολύ μικρά βιβλία τα οποία με έχουν σημαδέψει σαν άνθρωπο. Όπως είναι αυτό που σας δωρίζω, η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ του Ernesto Sabato!
Συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Φωτογραφία
Σπύρος Μαστρογιαννάκης
Νοέμβρης 2016
