Σκοτεινό Νερό
του Νικόλα Πουλιέζε
εκδόσεις Loggia
συνάντηση με τον εκδότη
Νίκο Κουφάκη
Β.Μ: Επειδή οι εκδόσεις Loggia έχουν πάγια τακτική να μας προτείνουν και να εκδίδουν νέους συγγραφείς, που δεν έχουν εκδοτικό προηγούμενο στην Ελλάδα, σύστησε μας λοιπόν τον Ιταλό συγγραφέα Νικόλα Πουλιέζε!
Ν.Κ.: Ο Νικόλα Πουλιέζε υπήρξε «συγγραφέας του ενός βιβλίου». Δημοσιογράφος στο επάγγελμα, με ιδιαίτερη αγάπη στο θέατρο, αποφάσισε σε κάποια στιγμή στη δεκαετία του ‘70 να γράψει, σχεδόν μονορούφι, ένα βιβλίο για την αγαπημένη του πόλη, την πόλη της Νάπολης. Έκτοτε αποτραβήχτηκε σε ένα επαρχιακό χωριό στον ιταλικό νότο κι έζησε αθόρυβα τη ζωή του, ζωγραφίζοντας ή κάτι τέτοιο. Στο μεταξύ, λίγο πριν τον θάνατό του, το 2008, εξέδωσε την ολιγοσέλιδη συλλογή διηγημάτων Το μαύρο πλοίο.
Β.Μ: Με τι θεματολογία καταπιάνεται στα έργα του και συγκεκριμένα στην συλλογή διηγημάτων Το μαύρο Πλοίο που είχε εκδώσει, πέρα από το Σκοτεινό Νερό που θα μιλήσουμε παρακάτω;
Ν.Κ.: Η αλήθεια είναι πως δεν έχω διαβάσει το βιβλίο (τα ιταλικά μου πάσχουν, ως προς αυτό!). Ωστόσο όσα έχω διαβάσει γύρω από το συγκεκριμένο βιβλίο δείχνουν πως ο Πουλιέζε «έσβηνε κι έγραφε» πάνω στο ίδιο θέμα. Επιχείρησε ένα είδος παλίμψηστου, επιστρέφοντας ξανά στη θεματολογία του Σκοτεινού νερού.
Β.Μ: Τι θα διαβάσουμε λοιπόν στο περιβόητο Σκοτεινό Νερό; Ποιο είναι αυτό το εκπληκτικό γεγονός που περιμένουν οι Ναπολιτάνοι, για να το συνδέσω και με τον υπότιτλο του έργου; «Τέσσερις μέρες βροχής στην πόλη της Νάπολης εν αναμονή ενός εκπληκτικού γεγονότος». Τι θα έλεγες για τον συμβολισμό του έργου;
Ν.Κ.: Η Νάπολη, στα χέρια του Πουλιέζε, εξέρχεται από το στερεότυπο της φωτεινής μεσογειακής πόλης του νότου και εισέρχεται σε μια ατμόσφαιρα σκοτεινή όπου το νερό της βροχής, που πέφτει ασταμάτητα για τέσσερεις συνεχόμενες μέρες, πλημμυρίζει δρόμους, ανοίγει χάσματα στο έδαφος, καταπίνει πολυκατοικίες, αφήνει πίσω της νεκρούς και ανθρώπους σε απορία. Το άλτερ έγκο του συγγραφέα, ο δημοσιογράφος Κάρλο Αντρεόλι, μέσα στο δυσοίωνο κλίμα της σχεδόν βιβλικής νεροποντής ερευνά μια σειρά περίεργων φαινομένων: οι κραυγές μιας κούκλας κρυμμένης στο κάστρο του Μάσκιο Αντζοΐνο ακούγονται σπαρακτικές σε ολόκληρη την πόλη, η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει αφύσικα, κέρματα παίζουν μουσική στα αυτιά μικρών κοριτσιών. Πρωταγωνίστρια του βιβλίου είναι ή ίδια η πόλη. Τα γεγονότα εγγράφονται στη συνείδηση των κατοίκων της πόλης και ζυμώνονται μέσα στη συνειδησιακή ροή με τα προσωπικά τους βιώματα. Φόβοι, ελπίδες και προσμονή μεγεθύνονται στο έπακρο. Όλοι αναμένουν το «εκπληκτικό» γεγονός που θα φέρει το θαύμα στη ζωή τους. Θα ήταν περιττό ίσως, αλλά ας το πούμε, όλοι προσμένουν ένα θαύμα που δεν θα έρθει ποτέ. Η ζωή, σαρωτική και απρόβλεπτη, θα συνεχιστεί όπως και πριν, κι ενώ όλα έχουν αλλάξει, όλα παραμένουν τα ίδια.
Β.Μ: Πότε εκδίδεται το μυθιστόρημα του Πουλιέζε και πώς το υποδέχεται η κριτική της εποχής; Που αποδίδεις κατά τη γνώμη σου την απόφαση του συγγραφέα να μην προχωρήσει σε δεύτερη έκδοση του μυθιστορήματος παρόλο που η πρώτη εξαντλήθηκε σχετικά γρήγορα;
Σχ.
– εδώ βέβαια έχουμε να κάνουμε και με την αξιοπερίεργη στάση, του συγγραφέα που παρόλο του έδωσε κάποιες οδηγίες στη αρχή της έκδοσης ο Ίταλο Καλβίνο, εκείνος αποφάσισε να το εκδώσει στην αρχική του μορφή!
Ν.Κ.: Είναι ενδιαφέρουσα η ιστορία της πρώτης (και «τελευταίας») έκδοσης του Σκοτεινού νερού, το 1977. Ο Πουλιέζε υποβάλλει το βιβλίο στον Καλβίνο (υπεύθυνο των εκδόσεων Einaudi), ο Καλβίνο εγκρίνει με την υπόδειξη αλλαγών στο κείμενο. Οι αλλαγές γίνονται, αλλά και πάλι κάτι δεν αρέσει στον Καλβίνο. Προτείνει νέες αλλαγές. Αυτή τη φορά ο Πουλιέζε στυλώνει τα πόδια και στέλνει τελεσίγραφο: Ή έτσι ή τίποτα! Το θράσος του πρωτοεμφανιζόμενου απέναντι στον αναγνωρισμένο Καλβίνο πιάνει τόπο και το βιβλίο κυκλοφορεί. Μάλιστα την επόμενη χρονιά (1978) το Σκοτεινό νερό εντάσσεται τιμητικά σε εκδοτική σειρά σύγχρονων κλασικών δίπλα στον Μπόρχες και τον Χέμινγουεϊ. Όταν τελειώνει η πρώτη έκδοση, ο Πουλιέζε αρνείται την επανέκδοσή του. Παρά την θετική υποδοχή της κριτικής, ο Πουλιέζε μάλλον απογοητεύεται. «Το βιβλίο έκλεισε τον κύκλο του», θα πει, και αρνείται πεισματικά το ενδεχόμενο της επανέκδοσης ως τον θάνατό του (2012)
Β.Μ: Μελετώντας τον Νικόλα Πουλιέζε αλλά και το Σκοτεινό Νερό του, τι σου έμεινε ως απόσταγμα, ως συναίσθημα, για τον ίδιο αλλά και για το ιδιόμορφο έργο του;
Σχ.
Το μυθιστόρημα ήδη ζει μια δεύτερη ζωή!
Ν.Κ.: Έχουν περάσει μήνες από την τελευταία ανάγνωση του κειμένου, οπότε είναι εύκολο να μιλήσω για το τι έχει κατασταλάξει μέσα μου από την ανάγνωσή του. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, μου έχει μείνει ο ρυθμικός λόγος του συγγραφέα, λόγος συνειρμικός, με έντονα στοιχεία προφορικότητας. Στο Σκοτεινό νερό, μεταξύ άλλων, νομίζω πως φανερώνεται η αγάπη του Πουλιέζε για το θέατρο. Μπορώ να φανταστώ άνετα ολόκληρα τμήματα του βιβλίου να «διαβάζονται» δυνατά, να παρασταίνονται πάνω σε μια θεατρική σκηνή.
Ως προς το σχόλιό σου, πράγματι, το μυθιστόρημα (αν και, ειρήσθω εν παρόδω, δεν πρόκειται για μυθιστόρημα με την τυπική έννοια του όρου) ζει μια δεύτερη ζωή. Εσκεμμένα ή μη, η στάση του Πουλιέζε δημιούργησε ένα είδος μυθολογίας γύρω από το Σκοτεινό νερό. Το βιβλίο κυκλοφορούσε σε σπάνια αντίτυπα ή σε φωτοτυπίες μεταξύ φίλων και φανατικών θαυμαστών του, έγινε cult! Μετά τον θάνατο του Πουλιέζε, το Σκοτεινό νερό επανεκδόθηκε στα Ιταλικά κι άρχισε να μεταφράζεται σε άλλες γλώσσες, ζώντας, ουσιαστικά μια δεύτερη ζωή.
Β.Μ: Πως ανακαλύψατε το Σκοτεινό Νερό;
Σχ.
-Το οποίο κυκλοφορεί στην «πράσινη» σειρά και αποτελεί άλλο ένα αριστούργημα, απ’ όλες τις απόψεις!
Ν.Κ.: Αρχικά υπήρξε μία από τις προτάσεις της Κατερίνας Φράγκου (που εκπροσωπεί τον Ιταλό εκδότη του). Η πρόταση είχε παραμείνει στο συρτάρι για ένα διάστημα γιατί μου φάνηκε ενδιαφέρουσα. Η απόφαση, ωστόσο, πάρθηκε μόλις η μεταφράστρια Ευαγγελία Γιάννου, εντελώς ανεξάρτητα, μου το πρότεινε εκ νέου.
Πάντως, θα μου επιτρέψεις να παρατηρήσω, αγαπητέ Βαγγέλη, πως είναι μεγάλη κουβέντα η λέξη αριστούργημα (και ασφαλώς ευχαριστούμε θερμά για την ενθουσιώδη υποδοχή!). Σε κάθε περίπτωση, αν στο Σκοτεινό νερό το αναγνωστικό κοινό αναγνωρίζει ένα αξιανάγνωστο και φροντισμένο βιβλίο, τότε για εμάς η επιβράβευση είναι ήδη μεγάλη!
Β.Μ: Με τέτοια παρακαταθήκη, τολμώ να πω ότι μας έχετε κακομάθει! Τι να περιμένουμε λοιπόν το επόμενο διάστημα;
Ν.Κ.: Τα νέα βιβλία που θα κυκλοφορήσουν στο προσεχές διάστημα, εντός του 2021, από τη Loggia είναι τα ακόλουθα πέντε: Μια ανθολογία διηγημάτων του σύγχρονου Ιταλού διηγηματογράφου Μάριο Αντρέα Ριγκόνι, σε μετάφραση Μαρίας Φραγκούλη. Τα ημερολόγια της ζωγράφου Εύας Μπέη που αφορούν τον ποιητή Νίκο Καρούζο. Η συλλογή από νουβέλες και διηγήματα με επίκεντρο την Αμερική, του σύγχρονου αφροαμερικανού συγγραφέα Τζον Κίιν, σε μετάφραση Γιώργου Μαραγκού. Με το Βερολίνο της δεκαετίας του ’80 καταπιάνεται το μυθιστόρημα του Γερμανού ποιητή και πεζογράφου Γκέρχαρντ Φάλκνερ, μεταφρασμένο από την Μαρίνα Αγαθαγγελίδου. Τέλος αναμένεται να κυκλοφορήσει κι ένας τόμος με τις νεανικές επιστολές του (σημαντικότερου Έλληνα συνθέτη του 20ου αιώνα) Νίκου Σκαλκώτα, σε επιμέλεια Κωστή Δεμερτζή και Νίκου Χριστοδούλου.
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Μάης 2021
