Scroll Top

Πυροβολώντας έναν ελέφαντα | συζήτηση με τον Νίκο Κούρκουλο

gfhf

Πυροβολώντας έναν ελέφαντα
του Τζορτζ Όργουελ
Ελευθεριακές Εκδόσεις Ναυτίλος
συζήτηση με τον μεταφραστή
Νίκο Κούρκουλο

 

Β.Μ: Μεταφράζοντας αλλά και μελετώντας το Πυροβολώντας έναν ελέφαντα του Τζορτζ Όργουελ τι αποκόμισες για την ζωή αλλά και το έργο του συγγραφέα;

Η ενασχόληση με τον «Ελέφαντα» με έκανε να εξετάσω πιο προσεχτικά την πρώτη νιότη του Όργουελ, τη θητεία του στην Αυτοκρατορική Αστυνομία, και βέβαια να επιστρέψω στο πρώτο του μυθιστόρημα, εμπνευσμένο από αυτή τη θητεία, στις Μέρες της Μπούρμα. Πράγματι, ο Όργουελ δεν βρέθηκε εντελώς τυχαία στις αποικίες: Είχε γεννηθεί στην Ινδία, γιος αποικιακού υπαλλήλου, ενώ και η οικογένεια της μητέρας του είχες πολλές αποικιακές διασυνδέσεις. Με αφορμή μάλιστα μια παρουσίαση του βιβλίου, στο Ελευθεριακό Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, έγραψα κάτι σχετικό, «Ο νεαρός Όργουελ: μια αποικιακή περιπέτεια».

Β.Μ: Πόσο σπουδαίο ανάγνωσμα είναι το συγκεκριμένο για να κατανοήσουμε την σκέψη του στοχαστή Τζορτζ Όργουελ την εποχή εκείνη;

Καθώς γράφτηκε (και δημοσιεύτηκε σ’ ένα αντιφασιστικό περιοδικό) λίγους μόνο μήνες πριν ο Όργουελ φύγει για την Καταλονία, μαρτυράει μια κρίσιμη στιγμή στην εξέλιξη της σκέψης του.

Β.Μ: Μελετώντας τα πολιτικά δοκίμια (και όχι μόνο), αλλά και την ζωή, του Όργουελ παρατηρούμε μια πολιτική «αστάθεια» (ας μου επιτραπεί ο όρος) φτάνοντας στο σημείο στο δοκίμιο του Ζ. Κ. Μισεά να αποκαλείται ένας συντηρητικός αναρχικός. Που κατά τη γνώμη σου οφείλεται αυτή η «αστάθεια» και ο πολιτικός «ανορθολογισμός» του;

Αυτή είναι δύσκολη ερώτηση! Τις μεταστροφές του Όργουελ μόνο εν μέρει τις εξηγεί η εποχή του, ο πυκνός ιστορικός χρόνος μέσα στον οποίο έζησε, με τόσα δραματικά γεγονότα και ανατροπές – εποχή που γνώρισε και άλλες τεθλασμένες διαδρομές. Ασφαλώς έπαιξε ρόλο το αδιέξοδο που έμοιαζε να αντιμετωπίζει το κίνημα της χειραφέτησης στα τέλη της δεκαετίας του ’30. Ασφαλώς η πολιτική ασφυξία που επέβαλαν οι σταλινικοί στην Ισπανία και ο κυνισμός του Συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ τού προκάλεσαν βαθιά τραύματα και τού δημιούργησαν ένα είδος πνευματικού πανικού. Θα πρόσθετα επίσης, στους ελάσσονες ίσως παράγοντες αυτής της άστατης τροχιάς, το αποικιακό του υπόβαθρο για το οποίο μίλησα προηγουμένως. Βλέπουμε πράγματι σε πολλούς εκκεντρικούς «Λεβαντίνους Εγγλέζους» μιαν αμφίθυμη πολιτική συμπεριφορά, μια ταλάντευση ανάμεσα στη στασιαστική (και αντιβρετανική) διάθεση και την πίστη στην Αυτοκρατορία, που στην περίπτωση του Όργουελ καταλήγει σ’ ένα λαϊκό πατριωτισμό. Ωστόσο, μ’ όλα αυτά και με πολλά άλλα που θα μπορούσαμε να επικαλεστούμε, δεν καταφέρνω να φτάσω σε μια πλήρη και ικανοποιητική απάντηση.

Β.Μ: Τι θα διαβάσουμε στο «Πυροβολώντας έναν ελέφαντα»;

Ένα σύντομο διήγημα βασισμένο σ’ ένα αυτοβιογραφικό στιγμιότυπο, καταρχήν… Καταλαβαίνει όμως κανείς γρήγορα ότι διαβάζει ένα διήγημα με αξία δοκιμίου, για να το πούμε έτσι.

Β.Μ: Τι πληροφορίες παίρνουμε για την κοινωνία της Βιρμανίας της εποχής αλλά και πως αντιλαμβάνεται μια κοινωνία την αποικιοκρατία;

Νομίζω ότι, ως προς την αποικιοκρατική κοινωνία της εποχής, δείχνει κυρίως τον εσωτερικό διχασμό των λευκών αποίκων, που υιοθετούν διπλά κριτήρια για τα πάντα, ανάλογα με το αν βρίσκονται στη μητρόπολη ή την αποικία, καθώς κι ένα αυστηρό καθεστώς αυτολογοκρισίας («Ρωτήστε οποιονδήποτε αγγλοϊνδό υπάλληλο θέλετε, αν τύχει να τον βρείτε εκτός υπηρεσίας»). Από την πλευρά των αποικισμένων ή των κυριαρχούμενων, σημειώνουμε την αποδοχή του γεγονότος ότι όλα τα σημαντικά ή δύσκολα πράγματα βρίσκονται στην αρμοδιότητα των κυρίαρχων. Και ότι αυτό μπορεί να γίνει δίκοπο μαχαίρι: ο πρωταγωνιστής βρίσκεται έτσι υποχρεωμένος να σκοτώσει τον ελέφαντα μ’ ένα σκεπτικό που, αν το δούμε αποστασιοποιημένα, μοιάζει παράλογο ή γκροτέσκο.

Β.Μ: Εδώ ο Όργουελ θίγει ζητήματα όπως: η έννοια της αποικιοκρατίας για τους αποικιοκράτες και τους αποικιοκρατούμενους, το ζήτημα της θανάτωσης ενός ζώου μόνο και μόνο για την τέρψη του κοινού αλλά και την αξία της ζωής ενός ζώου και ενός ανθρώπου, τον ρόλο που καλείτε να ενσαρκώσει ο αποικιοκράτης για να φανεί άξιος στα μάτια του αποικιοκρατούμενου, και πληθώρα άλλων ζητημάτων μέσα σε λίγες μόλις γραμμές! Τι άλλα ζητήματα προβληματικής θα βρούμε σε αυτό το ανάγνωσμα και πόσο παρωχημένο είναι να τα συζητάμε ακόμα και σήμερα;

Δεν θα είναι τυχαίο ότι έχουν γραφτεί τόσα πολλά, πολλαπλάσιες σελίδες, εμπνευσμένες από αυτό το μικρό διήγημα! Όσο για το αν η προβληματική του είναι παρωχημένη: Από τη μία, η αποικιοκρατία είναι πάντα μαζί μας, μια κληρονομιά που δεν έχει ξεπεραστεί – δυστυχώς. Και από την άλλη, αφορά γενικότερα την ψυχολογία της εξουσίας και των οργάνων της, καθώς και τη θεατρική λειτουργία τους – ένα ζήτημα που, πάλι δυστυχώς, δεν είναι διόλου απαρχαιωμένο.

Β.Μ: Πώς ανακάλυψες το συγκεκριμένο ανάγνωσμα και πόσο σημαντικό είναι που εκδίδεται πρώτη φορά στα Ελληνικά;

Εκείνος που τράβηξε την προσοχή μου στον «Ελέφαντα» ήταν ο Τζέιμς Σκοτ, ο οποίος στο βιβλίο του Κυριαρχία και οι τέχνες της αντίστασης (James C. Scott, Domination and the Arts of Resistance: Hidden Transcripts) τον σχολιάζει σε βάθος και αντλεί επιχειρήματα για τη δική του θεωρία. Μου έκανε εντύπωση που, μετά από τόσες οργουελικές εκδόσεις, το κείμενο αυτό δεν είχε βγει στα ελληνικά – σκέφτηκα λοιπόν αμέσως να το μεταφράσω. Τελικά, δημοσίευσα τη μετάφραση στον Τέταρτο Κόσμο και ο Άρης από τις Εκδόσεις Ναυτίλος, βλέποντάς το, μού πρότεινε να το κάνουμε βιβλίο. Έγραψα τότε ένα σύντομο προλογικό σημείωμα, βασισμένος στις απόψεις του Σκοτ αλλά και σε γενικότερη ανθρωπολογική θεωρία γύρω από τη θεατρική διάσταση της εξουσίας. Δεν ξέρω αν όλ’ αυτά είναι σημαντικά…

Β.Μ: Ποια ήταν η δική σας προσωπική επαφή με το κείμενο; Ποια συναισθήματα σας δημιούργησε αλλά και τι δυσκολίες ενδεχομένως είχε ή όλη μεταφραστική διαδικασία;

Μετάφρασα το κείμενο, σε χειρόγραφο, ένα διήμερο στην Πάρο, στο διάλειμμα μιας νοσοκομειακής περιπέτειας. Η ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών, σε προσωπικό επίπεδο, έχει σκεπάσει εντελώς τυχόν μεταφραστικά προβλήματα και ίσως να σχετίζεται με το γεγονός ότι το Πυροβολώντας έναν ελέφαντα, περιέργως, μου αφήνει στο τέλος ένα αισιόδοξο συμπέρασμα: ότι η εξουσία, παρά τα φαινόμενα (και μερικές φορές εξ αιτίας αυτών – αν τα αναλύσουμε βαθύτερα!), δεν είναι άτρωτη.

 

 

συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Γενάρης 2022

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ