Πεθαίνοντας στη Καταλωνία
του Τζορτζ Όργουελ
εκδόσεις Κάκτος
συνάντηση με τον Γιώργο Προεστό*
Β.Μ: Ποια συγκυρία φέρνει τον Τζορτζ Όργουελ στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου πολέμου;
Ο Τζωρτζ Όργουελ επισκέπτεται την Ισπανία το 1936 ως πολεμικός ανταποκριτής. Σκοπός του να αρθρογραφήσει για διάφορες αγγλικές εφημερίδες περιγράφοντας τα τεκταινόμενα του πολέμου αντικειμενικότερα απ’ ό,τι οι “συστημικές εφημερίδες” της χώρας του και των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών που παρουσίαζαν τον Φράνκο σαν “έναν πατριώτη που λύτρωνε τη χώρα του από τις ορδές των ερυθρών”.
Β.Μ: Ο Όργουελ εντάσσετε γρήγορα στις δυνάμεις της πολιτοφυλακής, και ζει άμεσα τα γεγονότα του εμφυλίου αλλά και την ατμόσφαιρα μιας μεγάλης στιγμής της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Τι το συνταρακτικό λοιπόν έγινε τότε ούτως ώστε να ωθήσει τον συγγραφέα να πάρει μέρος ενεργά στον πόλεμο;
Ο Όργουελ κατατάσσεται στην πολιτοφυλακή του P.O.U.M. (Ενωμένο Μαρξιστικό Εργατικό Κόμμα), καθώς, όπως ο ίδιος αναφέρει, ήταν, μέσα στην ατμόσφαιρα που επικρατούσε, το μόνο λογικό πράγμα που θα μπορούσε να κάνει. Στη Βαρκελώνη ξαφνιάζεται ευχάριστα βλέποντας μια κοινωνική οργάνωση που προσομοίαζε με το ιδανικό ενός εργατικού κράτους και, παρά τα προβλήματα που βλέπει, αισθάνεται να τον κυριεύει ο ενθουσιασμός για τις συνέπειες που αυτός ο κοινωνικός μετασχηματισμός, αυτή η ταξική μάχη θα έχει για ολόκληρη την Ευρώπη.
Β.Μ: Τι θα διαβάσουμε λοιπόν στο «Πεθαίνοντας στην Καταλωνία»;
Από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου, είναι φανερό πως αυτό δεν αποτελεί ένα απλό πολεμικό ημερολόγιο, ούτε μια “αντικειμενική” δημοσιογραφική ανταπόκριση. Γεμάτο από ρομαντικό ενθουσιασμό για την ιδεολογική μάχη κατά του φασισμού, αλλά και πίκρα και πόνο για τις δολοπλοκίες και τα μικροκομματικά συμφέροντα ανάμεσα στις παρατάξεις που αντιμάχονταν τον Φράνκο, το Πεθαίνοντας στην Καταλωνία είναι η λογοτεχνική μαρτυρία μιας μεγάλης απογοήτευσης. Είναι ταυτόχρονα ένα ντοκουμέντο τού “πως και γιατί” απέτυχε μια νίκη του εργατικού δημοκρατικού κόσμου ενάντια στον φασισμό του Φράνκο.
Β.Μ: Πόσο μας βοηθά το βιβλίο για να κατανοήσουμε τα γεγονότα της εποχής; Και τι ρόλο παίζει διεθνώς που το γράφει ένας συγγραφέας και στοχαστής του βεληνεκούς του Όργουελ;
Η ματιά του Όργουελ δεν είναι μόνο αυτή του αυτόπτη μάρτυρα, αλλά και του προδομένου ιδεολόγου. Του ανθρώπου που πιστεύει βαθύτατα σε έναν σκοπό, μάχεται για αυτόν, και βλέπει το “όραμα” να ξεφτίζει και να χάνεται από την ανθρώπινη μικροψυχία. Είναι λογικό, λοιπόν, πως τα βιώματά του από τον Ισπανικό Εμφύλιο έχουν ξεχωριστή σημασία ως πολιτική παρακαταθήκη, πέρα από τη λογοτεχνική τους αξία.
Β.Μ: Πληθώρα συγγραφέων (όχι μόνο ισπανοί) καταπιάστηκε με τα γεγονότα του εμφυλίου, όπως π.χ ο Ερνέστ Χέμινγουεϊ με το Για ποιον χτυπάει η Καμπάνα. Συνακόλουθα υπάρχει ακόμα και σήμερα στην Ελλάδα ένας εκδοτικός οίστρος με βιβλία (λογοτεχνικά, ιστορικά, δοκίμια) που αφορούν τον ισπανικό εμφύλιο. Ποια είναι λοιπόν εκείνα τα χαρακτηριστικά (τα επιτεύγματα εάν προτιμάτε) που διεθνοποίησαν τον ισπανικό εμφύλιο και είναι άξια λόγου ακόμα και σήμερα που συζητάμε;
Ο Ισπανικός Εμφύλιος, ή Ισπανική Επανάσταση όπως την αναφέρει συχνά ο Όργουελ στο Πεθαίνοντας στην Καταλωνία, ήταν το σημείο καμπής ανάμεσα στο μέλλον και το παρελθόν όχι μόνο του ισπανικού λαού, αλλά όλου του κόσμου. Για τους ιδεολόγους της Αριστεράς υπήρξε ένα όραμα. Για τη φιλελεύθερη αστική τάξη, που σύμφωνα με τον συγγραφέα “είναι υποστηρικτές του φασισμού όταν παρουσιάζεται με μια πιο μοντέρνα μορφή”, υπήρξε εφιάλτης. Η δύναμη και το πάθος με το οποίο πάλεψαν αυτές οι παρατάξεις για τη φυσική και ιδεολογική τους νίκη, ήταν αναμενόμενο να μην αφήσουν ασυγκίνητους τους ανθρώπους της εποχής. Τα εγκλήματα που –που όπως σε κάθε πόλεμο– έγιναν στην διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου, για παράδειγμα ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα, προκάλεσαν σοκ στην παγκόσμια κοινή γνώμη, που γρήγορα όμως απορροφήθηκε και πάλι από τα δικά της προβλήματα. Καταστάσεις που τόσο συχνά βλέπουμε να ξανασυμβαίνουν μέχρι τις μέρες μας. Δεν είναι λοιπόν περίεργο το πως οι σύγχρονοί μας ψάχνουν και βρίσκουν “αναφορές” στον Ισπανικό Εμφύλιο ακόμη και σήμερα, αφού σχεδόν όλα τα ζητήματα για τα οποία πολέμησαν οι αντιμαχόμενοι τότε, παραμένουν επίκαιρα.
Συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Ιούλης 2021
*Γιώργος Προεστός υπεύθυνος εκδόσεων Κάκτος
(ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
Ισπανία, 1936. Στην κορύφωση του εμφυλίου πολέμου ο συγγραφέας βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του επαναστατικού μετώπου με σκοπό να γράψει άρθρα για αγγλικές εφημερίδες, αλλά εντάσσεται στην πολιτοφυλακή και ζει άμεσα τα γεγονότα και την ατμόσφαιρα μιας μεγάλης στιγμής της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Η ορμή της εξέγερσης, η οργάνωση των αντίπαλων στρατοπέδων, ο πόλεμος χαρακωμάτων και οι πολιτικές κινήσεις που καθόρισαν την έκβαση του ισπανικού εμφυλίου καταγράφονται με ζωντάνια και αλήθεια στο βιβλίο αυτό του Τζωρτζ Όργουελ. Κοινό φόντο της αφήγησης στο σύνολό της είναι το βίωμα – που ξεπερνά τη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία – της δραματικής προσπάθειας του ανθρώπου να κερδίσει μια νέα ζωή, άξια να τη ζει.
Ολόκληρο το Αφιέρωμα στον Ισπανικό Εμφύλιο, στον παρακάτω σύνδεσμο:
