Μεσάνυχτα στον Αιώνα
του Βίκτορ Σέρζ
εκδόσεις Μέδουσα/Selas
συνάντηση με τον εκδότη
Γιάννη Περδικογιάννη
Β.Μ: Ποιος είναι ο βίος και η πολιτεία του Βίκτορ Σέρζ;
Ο Βικτόρ Σερζ έζησε σε μια εποχή πλούσια σε κοσμοϊστορικά γεγονότα, όπως ήταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Οκτωβριανή Επανάσταση και ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος. Ανήσυχη φύση ο ίδιος, παρότι προερχόταν από μια εύπορη οικογένεια ( ο πατέρας του ήταν Ρώσος αξιωματούχος, πολέμιος τους Τσάρου και η μητέρα του Πολωνή με αριστοκρατική καταγωγή, συμμετείχε σε όλα τα ριζοσπαστικά κινήματα της εποχής φυλακίστηκε, εξορίστηκε, διακινδύνευσε την ίδια τη ζωή του για το ιδανικό της επανάστασης, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ήδη, σε νεαρή ηλικία, καταδικάστηκε σε 5ετή φυλάκιση για τη συμμετοχή του στη διαβόητη αναρχική ομάδα του Μπονό, παρότι ο ίδιος δεν συμμετείχε στις ληστείες. Απελάθηκε από τη Γαλλία και κατέφυγε στην Ισπανία, όπου πήρε μέρος σε μια αναρχοσυνδικαλιστική εξέγερση στη Βαρκελώνη, κρατήθηκε για ένα χρόνο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και το 1919 έφτασε στην Αγία Πετρούπολη και προσχώρησε στους Μπολσεβίκους. Γρήγορα διαφώνησε με τις μεθόδους του Στάλιν, συντάχθηκε με την αριστερή αντιπολίτευση, συνελήφθη, φυλακίστηκε και αργότερα εξορίστηκε στην Κεντρική Ασία. Από τις εκεί εμπειρίες του εμπνεύστηκε τα Μεσάνυχτα στον αιώνα. Του επετράπη τελικά να φύγει από την ΕΣΣΔ το 1936 μετά από διεθνείς πιέσεις και διαμαρτυρίες διακεκριμένων συγγραφέων, όπως οι André Gide, Georges Duhamel, Magdeleine Paz, Romain Rolland. Χωρίς υπηκοότητα και κυνηγημένος από πράκτορες του Στάλιν, ο Σερζ κατέληξε στο Μεξικό, όπου και πέθανε πάμφτωχος, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.
Β.Μ: Ποια η θεματολογία που επιλέγει και σε ποια εποχή γράφει τα έργα του;
Ο Σερζ έγραψε κυρίως δοκίμια, μυθιστορήματα αλλά και ποίηση στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, κυρίως κατά τη δεκαετία του ’30. Τα έργα του είναι βαθιά πολιτικοποιημένα και χαρακτηρίζονται από την καυστική κριτική του σ’ αυτό που χαρακτηρίζει ο ίδιος «προδοσία της Επανάστασης». Ο Σερζ είναι η περίπτωση του αγνού, ρομαντικού επαναστάτη, πρόθυμος και έτοιμος να θυσιαστεί για τις ιδέες του. Καταγγέλλει, με χιούμορ και σαρκασμό πολλές φορές, τη γραφειοκρατία, το συγκεντρωτισμό του καθεστώτος και επικρίνει σφοδρά τον Στάλιν και τις μεθόδους του, που φτάνουν σε κορύφωση με τις Δίκες της Μόσχας.
Β.Μ: Τι ρόλο διαδραμάτισε στη λογοτεχνία την ίδια; Το ρωτώ διότι πολύ συχνά αναφερόμαστε στη μυθιστορηματική ζωή του και ξεχνάμε ότι ήταν και ένας σπουδαίος συγγραφέας!
Ο Σερζ συνέγραψε τα βιβλία του στα γαλλικά. Εκδόθηκαν στη Γαλλία, αλλά τα περισσότερα έγιναν ευρύτερα γνωστά μετά τον θάνατό του.
Β.Μ: Τι θα διαβάσουμε στο «Μεσάνυχτα στον Αιώνα»; Και ποιο κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο που το περιβάλει;
Το Μεσάνυχτα στον αιώνα είναι μυθιστόρημα με πολλούς πρωταγωνιστές. Ο Σερζ αδιαφορεί για τους μεμονωμένους ήρωες και εξηγεί τη στάση του αυτή λέγοντας, «Δεν ζούμε ποτέ μόνο με τις δικές μας προσπάθειες, δεν ζούμε ποτέ μόνο για τους εαυτούς μας. Η πιο προσωπική μας σκέψη συνδέεται με χίλιους δεσμούς μ’ αυτήν του κόσμου που μας περιβάλλει». Όλα τα μυθιστορήματά του αντικατοπτρίζουν αυτή την πεποίθηση. Οι πολιτικές θέσεις του συγγραφέα βγαίνουν μέσα από συζητήσεις και αντιπαραθέσεις. Το βιβλίο αυτό, πέρα από τη συναρπαστική του πλοκή, που συνδέεται με την τύχη των ηρώων του οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με έναν αδυσώπητο μηχανισμό, συνοψίζει όλη την κοσμοθεωρία του Σερζ, που πιστεύει στην Επανάσταση, αλλά δεν σταματάει ποτέ να υπερασπίζεται τις ελευθερίες και να επικρίνει τις αυταρχικές κοινωνίες.
Β.Μ: Ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που καθιστά σπουδαίο το συγκεκριμένο βιβλίο;
Κατά τη γνώμη μου, η μεγάλη αξία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι καταφέρνει να συνδυάζει μια νηφάλια ανάλυση της συγκεκριμένης εποχής με μια ευαίσθητη περιγραφή των ηρώων του. Πέρα από την αναμφισβήτητη λογοτεχνική του αξία, το βιβλίο αποτυπώνει ανάγλυφα μια σκοτεινή ιστορική περίοδο που ο συγγραφέας έζησε στο πετσί του. Περιγράφει από πρώτο χέρι πώς λειτουργεί ένας αμείλικτος μηχανισμός καταστολής από ένα καθεστώς που επιδιώκει να ελέγξει κάθε εκδήλωση προσωπικής ζωής και ελευθερίας και να καταπνίξει κάθε φωνή αντίδρασης. Ας μην ξεχνάμε πως πριν από τον Σερζ, δεν υπήρχαν πολλές μαρτυρίες εκ των έσω για τις πολιτικές εξελίξεις στην ΕΣΣΔ.
Β.Μ: Πόσο μας βοηθά (το συγκεκριμένο ανάγνωσμα) να κατανοήσουμε και να μπούμε στον πυρήνα της σκέψης του Σέρζ;
Πάνω απ’ όλα ο Σερζ ήταν ένας επαναστάτης-αγωνιστής και το συγγραφικό του χάρισμα τον βοήθησε να εκφράσει με τον καλύτερο τρόπο τις ιδέες του. Μέσα από τις αντιπαραθέσεις (συχνά συγκρούσεις) ανάμεσα στους ήρωες τού Μεσάνυχτα στον αιώνα εκφράζει τις δικές του ανησυχίες και πεποιθήσεις και, πάντως, από το τέλος που δίνει στην ιστορία του, ο αναγνώστης βλέπει ένα παράθυρο αισιοδοξίας που διακρίνει ο ίδιος ο συγγραφέας.
Β.Μ: Πόσο σημαντικό είναι να εκδίδεται το βιβλίο σήμερα στα ελληνικά 82 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση;
Το Μεσάνυχτα στον αιώνα είναι ταυτόχρονα ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα και μια πειστική ιστορική μαρτυρία για την εξέλιξη μιας επανάστασης που σημάδεψε τον 20ο αιώνα. Οι προβληματισμοί του συγγραφέα, η απόδοση των χαρακτήρων, η ζωντάνια στο γράψιμό του, αλλά και ο λυρισμός των περιγραφών του καθιστούν το έργο κλασικό και διαχρονικό.
Β.Μ: Εάν δούμε πέρα από το ζήτημα του εγκλεισμού, της ψυχολογικής και σωματικής εξόντωσης ο Σερζ αναδεικνύει και ένα άλλο όραμα, της συνεχούς επαγρύπνησης και πάλης για μια άλλη ποιότητα ζωής κάτι το οποίο μας βοηθά να δούμε καλύτερα το σήμερα και τη σημερινή κατάσταση την οποία βιώνουμε! Ποια η γνώμη σας;
Όπως είπαμε και στην αρχή, ο Σερζ ήταν ένας αγνός, ιδεολόγος επαναστάτης. Σε καμιά περίπτωση δεν αμφισβητεί την αναγκαιότητα της επανάστασης. Απλά πιστεύει ότι αυτή πήρε λάθος δρόμο ή μάλλον προδόθηκε. Ο δρόμος της θυσίας και αυταπάρνησης, που επέλεξε ο ίδιος και οι σύντροφοί του, χαρακτηρίζει μια εποχή που ελάχιστα κοινά σημεία έχει με τη δική μας. Από αυτή την άποψη το Μεσάνυχτα στον αιώνα έχει, πιστεύω, πολύ σημαντική ιστορική και λογοτεχνική αξία.
Συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Μάρτης 2021
