Άγνωστος Παραλήπτης
της Κρέσμαν Τέιλορ
εκδόσεις Μέδουσα
συνάντηση με τον εκδότη και μεταφραστή
Γιάννη Περδικογιάννη
Β.Μ: Ποια είναι η Κάθριν Κρέσμαν Τέιλορ;
Η συγγραφέας Κρέσμαν Τέιλορ ήταν μια μορφωμένη, προοδευτική Αμερικανίδα, που στη δεκαετία του ’20 εργαζόταν ως κειμενογράφος για μια διαφημιστική εταιρεία του Σαν Φρανσίσκο και παράλληλα δημοσίευε έργα της σε λογοτεχνικά περιοδικά της πόλης. Το 1928 παντρεύτηκε τον Έλιοτ Τέιλορ και όταν η Μεγάλη Ύφεση σφράγισε το τέλος της διαφημιστικής βιομηχανίας, το νεαρό ζευγάρι αγόρασε ένα μικρό αγρόκτημα στο Νότιο Όρεγκον, όπου κυριολεκτικά επιβίωσε καλλιεργώντας τη γη. Το 1938 το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη και εκεί η Κάθριν εξέδωσε το βιβλίο της Άγνωστος Παραλήπτης. Όπως λέει η ίδια, εμπνεύστηκε την ιστορία από μια προσωπική εμπειρία: Λίγο πριν από τον πόλεμο, ορισμένοι καλλιεργημένοι Γερμανοί φίλοι μου που ζούσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, ζεστοί και πνευματικοί άνθρωποι, επέστρεψαν στη Γερμανία. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μετατράπηκαν σε ορκισμένους Ναζί. Αρνιόνταν να ακούσουν την παραμικρή κριτική για τον Χίτλερ. Επιστρέφοντας κάποια στιγμή στην Καλιφόρνια για μια σύντομη επίσκεψη, συνάντησαν έναν παλιό αγαπητό τους φίλο στο δρόμο, έναν άνθρωπο με τον οποίο είχαν στενή σχέση και ο οποίος ήταν Εβραίος. Δεν του μίλησαν. Του γύρισαν την πλάτη όταν εκείνος άπλωσε τα χέρια να τους αγκαλιάσει. Πώς μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο, αναρωτήθηκα. Τι ήταν αυτό που άλλαξε έτσι την ψυχοσύνθεσή τους; Ποια βήματα τους οδήγησαν σε τέτοια ανάλγητη συμπεριφορά; Αυτά τα ερωτήματα με στοίχειωναν, δεν μπορούσα να τα ξεχάσω. Ήταν δύσκολο να πιστέψω ότι αυτοί οι άνθρωποι που ήξερα και που σεβόμουν είχαν πέσει θύματα της εξάπλωσης του ναζιστικού δηλητηρίου.
Β.Μ: Ποια η θεματολογία των έργων της και σε ποια εποχή τα γράφει;
Η Κρέσμαν Τέιλορ έγραψε τον Άγνωστο Παραλήπτη στις παραμονές του πολέμου. Όπως και το επόμενο έργο της το Μέχρι εκείνη τη μέρα, που εκδόθηκε το 1942 (και επανεκδόθηκε το 2003 ως Η μέρα χωρίς επιστροφή), έχει καθαρά αντιναζιστικό περιεχόμενο. Ευαισθητοποιημένη απ’ όσα συμβαίνουν εκείνες τις μέρες στη Γερμανία, επιχειρεί να περιγράψει και να αναλύσει πώς κάποιοι άνθρωποι καλλιεργημένοι, ευαίσθητοι και λογικοί μπορούν να παρασυρθούν από τη μια στιγμή στην άλλη από μια τοξική ιδεολογία και να μεταμορφωθούν σε τέρατα.
Β.Μ: Πείτε μας δυο λόγια για τον «Άγνωστο Παραλήπτη» αλλά και το κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο που περιβάλλει την ιστορία;
Ο Άγνωστος Παραλήπτης είναι ένα σύντομο, επιστολικό μυθιστόρημα. Δύο πολύ στενοί φίλοι, ο Γερμανοεβραίος Μαξ και ο Γερμανός Μάρτιν, που έχουν από κοινού μια μεγάλη γκαλερί στο Σαν Φρανσίσκο, ανταλλάσσουν επιστολές, όταν ο τελευταίος αποφασίζει να επαναπατριστεί στη γενέτειρά του, το Μόναχο. Μέσα από την αλληλογραφία τους, ζωντανεύουν η καθημερινή ζωή, αλλά και οι πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία της δεκαετίας του ’30, με τη σταδιακή επικράτηση του Χίτλερ, την τρομοκρατία των ταγμάτων εφόδου και τις πρώτες διώξεις εναντίον των Εβραίων. Παράλληλα, ο αναγνώστης παρακολουθεί την πορεία της σχέσης τους: τη σταδιακή μεταμόρφωση του Μάρτιν σε ορκισμένο ναζί και την επακόλουθη αποσύνθεση της σχέσης των δύο φίλων. Ένα τραγικό περιστατικό θα οδηγήσει την ιστορία σε ένα αναπάντεχο όσο και ευρηματικό φινάλε.
Β.Μ: Τι ρόλο διαδραμάτισε το συγκεκριμένο έργο στην πληροφόρηση ενός κόσμου που δεν γνώριζε τον Χίτλερ και τις θηριωδίες του καθεστώτος που γεννιόταν;
Το 1938, όταν εκδόθηκε το βιβλίο στις Ηνωμένες Πολιτείες, που μόλις τότε έβγαιναν από μια πολύχρονη οικονομική κρίση, είχε επικρατήσει η πολιτική του απομονωτισμού. Οι περισσότεροι δεν γνώριζαν και δεν ενδιαφέρονταν να μάθουν για όσα συνέβαιναν στην Ευρώπη εκείνη την εποχή και πολλοί ήταν εκείνοι που θαύμαζαν τον Χίτλερ ως ηγέτη. Ακόμα και ο εθνικός ήρωας των Αμερικανών, ο Τσαρλς Λιντμπεργκ, εκθείαζε το καθεστώς και τα επιτεύγματά του. Η δημοσίευση του βιβλίου ένα χρόνο περίπου πριν ξεσπάσει ο πόλεμος και η μεγάλη επιτυχία του έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην πληροφόρηση του κόσμου.
Β.Μ: Πώς υποδέχεται τον «Άγνωστο Παραλήπτη» η «κριτική» της εποχής;
Ο διάσημος ραδιοφωνικός σχολιαστής της εποχής Walter Winchell συνέστησε ένθερμα το κείμενο ως «το καλύτερο κομμάτι του μήνα, κάτι που δεν πρέπει να χάσετε», και το περιοδικό Readers Digest, παραβιάζοντας τον κανόνα του να μη δημοσιεύει κείμενα μυθοπλασίας, αναπαρήγαγε την ιστορία για τα τρία εκατομμύρια αναγνώστες του. Οι N.Y.Times έγραψαν για το βιβλίο: «Αυτή η σύγχρονη ιστορία είναι η επιτομή της τελειότητας. Είναι η πιο αποτελεσματική καταγγελία του ναζισμού που έχει εμφανιστεί στην πεζογραφία».
Β.Μ: Πόσο σημαντικό είναι να εκδίδεται το έργο σήμερα στα ελληνικά περίπου 60 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση;
Σε μια εποχή που μοιάζει να έχουμε ξεχάσει σε μεγάλο βαθμό τα διδάγματα του παρελθόντος, κάτι που στην πιο ακραία του μορφή εκδηλώνεται με την αναβίωση των εθνικισμών και του ρατσισμού, τέτοια βιβλία-μαρτυρίες αποκτούν μια διαχρονική αξία. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι ο Άγνωστος Παραλήπτης γνώρισε μια δεύτερη επιτυχία, ακόμα μεγαλύτερη, στα τέλη του 20ου αιώνα και στις αρχές του 21ου, όταν το κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα γαλλικά ένας πολύ σημαντικός γαλλικός εκδοτικός οίκος, οι εκδόσεις Autrement. Μόνο στη Γαλλία, το βιβλίο πούλησε μισό εκατομμύριο αντίτυπα. Έκτοτε μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, παίχτηκε στο θέατρο, διαβάστηκε στο ραδιόφωνο και σε λέσχες ανάγνωσης σε όλον τον κόσμο.
Β.Μ: Πόσο σας φοβίζει η συνεχής άνοδος ακροδεξιών μορφωμάτων στην Ευρώπη αλλά και η μη έκλειψη του ρατσισμού στην Αμερική; Γιατί πιστεύετε συμβαίνει;
Με φοβίζει κυρίως το γεγονός ότι ο κόσμος δείχνει πως δεν μαθαίνει τίποτε από το παρελθόν, κι ας έχουν περάσει μόλις 65 χρόνια από τον πιο καταστρεπτικό πόλεμο που γνώρισε η ανθρωπότητα. Οι ίδιες τοξικές ιδεολογίες που εκκόλαψαν το αυγό του φιδιού βρίσκουν απήχηση και σήμερα. Εκεί που στις προηγούμενες δεκαετίες νομίζαμε πως ξεμπερδέψαμε με αυτά τα φαινόμενα, τα βρίσκουμε και πάλι μπροστά μας. Δεν είναι εύκολο να δώσει κανείς μια σύντομη απάντηση. Είναι πολλοί οι παράγοντες που διαμορφώνουν τον ρατσισμό και την ξενοφοβία. Παίζουν ρόλο οι κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες αλλά δεν είναι οι μόνοι, και οι λόγοι εξειδικεύονται ανάλογα με τη χώρα. Από την άλλη, είναι πια πολλοί οι άνθρωποι που εναντιώνονται σ’ αυτά τα φαινόμενα, που αντιδρούν, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και αγωνίζονται, όπως συμβαίνει αυτές τις μέρες στις Ηνωμένες Πολιτείες με το κίνημα τού I can’t breath. Κι αυτό είναι ένα ενθαρρυντικό στοιχείο και μια παρακαταθήκη για το μέλλον.
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Ιούνης 2020
Ο Γιάννης Περδικογιάννης είναι εκδότης και μεταφραστής
