Κάπου Λάμπει ακόμα ο Ήλιος
του Μάικλ Γκούενμπάουμ
εκδόσεις Παπαδόπουλος
συνάντηση με την μεταφράστρια
Μαρίζα Ντεκάστρο
Β.Μ: Πείτε μας δυο λόγια για τους συγγραφείς Μάικλ Γκρούενμπαουμ και τον Τόντ Χάζαλ – Λόουι.
Ο Μάικλ Γκρούενμπάουμ, ο Μίσα, που γιόρτασε φέτος τα 90 χρόνια και εμείς από την Αθήνα του στείλαμε τις ευχές μας, είναι επιζών του Ολοκαυτώματος. Γεννήθηκε στην Πράγα όταν ήταν 12 ετών εκτοπίστηκε ως Εβραίος στο στρατόπεδο του Τερεζίν (Τερέζιενσταντ, στα γερμανικά). Σήμερα ζει στις ΗΠΑ. Ο Τοντ Χάζαλ-Λόουι ήταν καθηγητής εβραϊκής γλώσσας και ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Φλόριντα. Εγκατέλειψε όμως την πανεπιστημιακή καριέρα για να αφιερωθεί στη συγγραφή. Είναι ο συγγραφέας που συνεργάστηκε με τον Μάικλ για να γραφτεί αυτό το βιβλίο.
Β.Μ: Τι θα διαβάσει ο αναγνώστης στο «Κάπου λάμπει ακόμα ο ήλιος»;
Η ιστορία του Μάικλ Γκρούενμπαουμ είναι μία από τις χιλιάδες μαρτυρίες των επιζώντων του Ολοκαυτώματος, παιδιών και ενηλίκων, είναι όμως μοναδική όπως μοναδική είναι καθεμιά από αυτές. Μέσα από τα μάτια του παιδιού που μεγαλώνει σε μια κατάσταση αδιανόητη, ο αναγνώστης θα μάθει την τρομακτικότερη όψη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και πώς άνθρωποι έκαναν τα πάντα προκειμένου να αφαιρέσουν από συνανθρώπους τους την ανθρώπινη υπόστασή τους! Θα διαβάσει μια ιστορία αγωνίας, φρίκης και τρόμου, αλλά και συνεργασίας και αλληλοβοήθειας χάρη στην οποία κάποιοι τυχεροί κατάφεραν να επιβιώσουν και να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους.
Ο αναγνώστης θα διαβάσει λοιπόν για αυτά που δεν πρέπει να ξεχαστούν!
Β.Μ: Ο Τόντ Χάζαλ – Λόουι μας λέει ότι αμφιταλαντεύτηκε σε ποια γλώσσα θα γράψει το έργο αλλά και σε ποιο χρόνο ούτως ώστε να το κάνει ενδιαφέρον (μάλιστα επιλέγει χρόνο ενεστώτα). Πόσο βοηθά κατά τη γνώμη σας τους νεαρούς αναγνώστες να φανταστούν τον εαυτό τους σε εκείνη την αδιανόητη κατάσταση και να τους δείξει ότι παιδιά συνομήλικά τους κατάφεραν να επιβιώσουν;
Ο Μίσα εκτοπίστηκε στο Τερεζίν, ένα «πρότυπο» στρατόπεδο που είχε δημιουργηθεί από τους ναζί για προπαγανδιστικούς λόγους. Το διατύπωσε πολύ καθαρά ένας αξιωματικός των SS πριν τους απομακρύνουν από την Πράγα: «Σήμερα θα ξεκινήσετε μια καινούρια ζωή, σ’ ένα μέρος ελεύθερο. Στο Τερέζιενσταντ θα συναντήσετε χιλιάδες άτομα της ράτσας σας που ζουν ήδη εκεί πλήρως ασφαλή. Με την άφιξή σας θα ανατεθεί στον καθένα σας μια εργασία ούτως ώστε να έχετε την ευκαιρία να γίνετε παραγωγικά μέλη του Ράιχ. Σήμερα ξεκινά το νέο μέλλον σας». Σ’ εκείνο το πρότυπο στρατόπεδο, ο Μίσα ζούσε, από τη μια, όπως κάθε παιδί της ηλικίας του- έπαιζε μπάλα, έκανε φίλους, αγαπούσε τον αρχηγό της ομάδας του. Από την άλλη όμως δούλευε σαν σκυλί, πεινούσε, έβλεπε πεθαμένους, φοβόταν. Κυρίως όμως παρατηρούσε και βεβαίως αναρωτιόταν για αυτή την ανορθόδοξη ζωή που του είχαν επιβάλει. Το έργο δεν έχει καθόλου αυτό που ονομάζουμε λογοτεχνικότητα. Είναι γραμμένο στην καθημερινή γλώσσα με την οποία εκφραζόμαστε όλοι. Γι’ αυτό, κατά μία έννοια, είναι ευκολοδιάβαστο. Με παρόμοιο τρόπο έχουν γραφτεί πλήθος μαρτυρίες από «συνηθισμένους» ανθρώπους που δεν επεδίωξαν να κάνουν λογοτεχνία, αλλά θέλησαν να αφηγηθούν σ’ εμάς τα γεγονότα που δεν ζήσαμε.
Πιστεύω λοιπόν ότι ο συγγραφέας χρησιμοποίησε τον ενεστώτα για να κάνει τον λόγο πιο άμεσο και παραστατικό. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου είναι απολύτως λάθος να επιδιώκουμε, μέσω αυτή της της πολύ απλής γραφής, την ανακίνηση της φαντασίας των αναγνωστών. Κανένας, ούτε μικρός ούτε μεγάλος, δεν μπορεί να φανταστεί τον εαυτό του έγκλειστο σε ναζιστικό στρατόπεδο θανάτου, ούτε να μπει στη θέση τους εκείνων των ανθρώπων. Οι ειδικοί που ασχολούνται με τη διδακτική του Ολοκαυτώματος τονίζουν εμφατικά ότι οφείλουμε να μην αποκρύπτουμε από τα παιδιά τα γεγονότα όσο τραυματικά κι αν είναι. Και πως οφείλουμε να θέτουμε τα γεγονότα και τις καταστάσεις του τότε στην κρίση τους ώστε να τα ευαισθητοποιήσουμε. Η φαντασία και η ταύτιση, που μπορεί να συνεπάγεται, είναι απολύτως αδύνατες.
Β.Μ: Γιατί θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα έργα που έχουν γραφτεί για το Ολοκαύτωμα;
Πραγματικά δεν ξέρω. Έχω διαβάσει πάρα πολλά βιβλία με μαρτυρίες και όλα είναι συγκλονιστικά! Το μόνο που μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι ότι κάθε έργο σχετικό με το Ολοκαύτωμα είναι σημαντικό και μοναδικό. Τα τελευταία χρόνια, αρκετοί εκδότες, προς τιμήν τους, κυκλοφορούν ανάλογα βιβλία για παιδιά και νέους.
Β.Μ: Στο γράμμα της, η μητέρα του Μάικλ Γκρούενμπαουμ γράφει: «…ποτέ δεν θα μπορέσουμε να γεφυρώσουμε το χάσμα με εκείνους που έζησαν έξω και οι οποίοι – για καλή τους τύχη – είναι αδύνατο να καταλάβουν τη φρίκη, τον φόβο και τη βαθιά θλίψη που ζήσαμε τα χρόνια που πέρασαν…» και όταν όλα γύρω της ήταν κατεστραμμένα έγραψε: «…Κάπου όμως στον κόσμο λάμπει ακόμα ο ήλιος, υπάρχουν βουνά, ο ωκεανός, βιβλία, μικρά καθαρά σπίτια και ίσως το ξεκίνημα μιας νέας ζωής». Πόσο αισιόδοξο μπορεί να είναι ένα τέτοιο βιβλίο;
Δεν νομίζω ότι η λέξη «αισιόδοξο» μπορεί να χαρακτηρίσει το περιεχόμενο του βιβλίου. Εκτός κι αν εννοείτε ότι ο αγώνας για την επιβίωση νικά τη βαρβαρότητα.
Β.Μ: Αλήθεια, πόσο επίκαιρο είναι το έργο σήμερα (ειδικά στη χώρα μας που σύσσωμη η ηγεσία της ναζιστικής οργάνωσης χρυσή αυγή οδηγείτε στη φυλακή);
Πάντα είναι επίκαιρο ένα έργο όπως το «Κάπου λάμπει ακόμα ο ήλιος» γιατί από την κοινωνία μας δεν έχουν εκλείψει η μισαλλοδοξία, ο ρατσισμός με τα πολλά πλοκάμια του, ο αντισημιτισμός. Μορφώματα σαν τη Χρυσή Αυγή, ναζιστικές ιδέες και ιδεώδη εξακολουθούν να υπάρχουν στην Ευρώπη και αλλού. Μια περιήγηση στο διαδίκτυο το αποδεικνύει! Βεβαίως και η φυλάκιση των μελών της ΧΑ αποτελεί νίκη της Δημοκρατίας. Στο επίπεδο όμως της ιδεολογίας οι αλλαγές είναι πολύ αργές.
Β.Μ: Πώς πρέπει να θωρακιστούμε σαν κοινωνία για να μην ξανασυμβούν στο μέλλον τέτοιες οδυνηρές καταστάσεις για την ανθρωπότητα; Γιατί κατά τη γνώμη μου δεν επαρκεί να φωνάξουμε μόνο «Ποτέ ξανά».
Πληροφόρηση και δράσεις σε κάθε κοινωνικό χώρο, με προνομιακό την εκπαίδευση. Πρώτα απ’ όλα όμως πρέπει να ξέρουμε γιατί «Ποτέ ξανά». Το «Ποτέ ξανά» έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο. Αν δεν το γνωρίζουμε, παραμένει σκέτο σύνθημα. Ο Χάζακ -Λόουι το γράφει θαυμάσια στο επίμετρο: «Θέλουμε να μάθει ο κόσμος όχι μόνο τι συνέβη τότε, αλλά και πώς μπόρεσε να συμβεί κάτι τόσο αδιανόητα φρικτό, ώστε να μην ξανασυμβεί στο μέλλον. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να διηγούμαστε τέτοιες ιστορίες. Για να ενθαρρύνουμε τους νέους ανθρώπους να πορεύονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο στη ζωή τους».
Σας ευχαριστώ για τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ερωτήσεις.
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Οκτώβρης 2020
Η Μαρίζα Ντεκάστρο γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στη Σορβόννη Παιδαγωγικά και Λογοτεχνία για Παιδιά και Νέους. Δίδαξε στην ιδιωτική εκπαίδευση Ιστορία και Λογοτεχνία σε μαθητές του δημοτικού.Έχει γράψει βιβλία γνώσεων για παιδιά, σε θέματα ιστορίας και τέχνης, και μεταφράζει λογοτεχνία για νέους και ενηλίκους. Από το 1998 γράφει κριτική παιδικού και εφηβικού βιβλίου (TO BHMA, TA NEA, ΔΙΑΒΑΖΩ, ITHAKA, BOOK PRESS, Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ).Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων, της IBBY-Ελληνικό τμήμα και της Συντακτικής Επιτροπής του ηλεκτρονικού περιοδικού Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ. Βιβλία της έχουν τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων (2006, 2018, 2020), το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων της IBBY- Ελληνικό Τμήμα (2012, 2016) και το Βραβείο Μετάφρασης Νεανικού Βιβλίου της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας (2014).
Αναγράφηκε στον Τιμητικό Πίνακα της IBBY 2016 για τη μετάφραση στα ελληνικά του νεανικού βιβλίου Θαύμα.
Bιβλία της περιλαμβάνονται στον κατάλογο White Ravens 2017 και 2018 της Νεανικής Βιβλιοθήκης του Μονάχου.
Αναλυτική εργογραφία και κριτικογραφία: www.biblionet.gr/author/1625/Ντεκάστρο,_Μαρίζα
«τη στιγμή που το όνομα της οικογένειας Γκρούενμπαουμ εμφανίστηκε στον κατάλογο των υπό μεταφορά αιχμαλώτων, χρειάστηκε ένα θαύμα για να εξασφαλίσει την επιβίωσή της»
«…ποτέ δεν θα μπορέσουμε να γεφυρώσουμε το χάσμα με εκείνους που έζησαν έξω και οι οποίοι – για καλή τους τύχη – είναι αδύνατο να καταλάβουν τη φρίκη, τον φόβο και τη βαθιά θλίψη που ζήσαμε τα χρόνια που πέρασαν…»
«…Κάπου όμως στον κόσμο λάμπει ακόμα ο ήλιος, υπάρχουν βουνά, ο ωκεανός, βιβλία, μικρά καθαρά σπίτια και ίσως το ξεκίνημα μιας νέας ζωής».
« Αυτή η αφήγηση θα βοηθήσει τους νεαρούς αναγνώστες να φανταστούν τους νεαρούς αναγνώστες να φανταστούν τον εαυτό τους σ’ εκείνη την αδιανόητη κατάσταση και θα τους δείξει πως παιδιά σαν και τα ίδια κατάφεραν να επιβιώσουν.»
Μητέρα του Μάικλ Γκούενμπάουμ
Μ.Τ. Άντερσον, New York Times Book Review
«μια θαυμάσια ιστορία που μας θυμίζει ότι η ανθρωπιά μπορεί να νικήσει την βαρβαρότητα»
Μάικλ Δουκάκης , πρώην κυβερνήτης της Μασαχουσέτης
