ΙΧΝΗ
της Ρομπέρτα Καρρέρι
εκδόσεις DIAN
μετάφραση Κώστας Βάντζος, Ευάγγελος Βάντζος
συζήτηση με τον Ευάγγελο Βάντζο
Β.Μ: Σύστησέ μας την ηθοποιό Ρομπέρτα Καρρέρι! Ποια είναι η ιστορία της μέσα στο θέατρο Οντίν;
Ε.Β.: Η Roberta Carreri γεννήθηκε και μεγάλωσε το 1953 στο Μιλάνο, από εργατική οικογένεια. Ως νέα έχει μεγάλη συμμετοχή στο μαθητικό και φοιτητικό κίνημα και ξεκινάει να σπουδάζει Λογοτεχνία και Φιλοσοφία. Το 1974 ταξιδεύει στο Χόλστεμπρο για να παρακολουθήσει τη δουλειά του Barba και του Odin Teatret και να γράψει μια εργασία πάνω σε αυτό – καταλήγει όμως να μείνει για πάντα.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι πριν την επαφή της με το Odin, η Roberta δεν είχε κάνει ποτέ θέατρο· δεν προερχόταν από κάποιον θίασο ή δραματική. Όλη της η εξέλιξη λοιπόν σε σπουδαία ηθοποιό και δασκάλα έγινε μόνο μέσα από τις μεθόδους του Barba. Είναι μάλιστα η τελευταία ηθοποιός που εκπαιδεύτηκε από τον ίδιο τον Barba.
Για να διαμορφώσει τις μεθόδους της εμπνεύστηκε από τους δεκάδες πολιτισμούς που γνώρισε μέσα από τα ταξίδια του Odin στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ασία, αλλά ακόμη και από στοιχεία της «ποπ» κουλτούρας. Έτσι π.χ. ο χαρακτήρας της Σούγκαρ που δημιουργεί για την παράσταση Our Chronic Life είναι μια σερβιτόρα αμερικάνικου diner βγαλμένη από την εικονογραφία του Pulp Fiction, που φοράει μια μάσκα από το Περού και παίζει τον μπαγλαμά που η Roberta κάποτε αγόρασε στην Πλάκα, δείχνοντας πως δεν υπάρχουν σύνορα στους συνδυασμούς που μπορεί να κάνει η φαντασία.
Β.Μ: Είσαι ένας άνθρωπος που έχεις προσωπική επαφή και με τον Εουτζένιο Μπάρμπα αλλά και με αρκετά μέλη του θεάτρου Οντίν! Ποια ανάγκη λοιπόν την ώθησε να γράψει αυτό το βιβλίο;
Σχ. Το ρωτώ γιατί τελευταία βλέπουμε ότι αρκετοί μαθητές και συνεργάτες του Οντίν και του Εουτζένιο Μπάρμπα εκδίδουν βιβλία! Τζούλια Βάρλευ, Ίμπεν Νάγκελ, Ρασμουσεν κά.
Ε.Β.: Από την ίδρυσή του το Odin Teatret εκδήλωσε την ειλικρινή του πρόθεση να μοιραστεί την εμπειρία του αλλά και να ανταλλάξει απόψεις και εμπειρίες. Για να επιτύχει αυτή την ανταλλαγή με τον ακαδημαϊκό κόσμο δημιούργησε το ISTA (Διεθνές Σχολείο Θεατρικής Ανθρωπολογίας), ενώ την επιδίωξε ακόμα και με καλλιτέχνες του θεάτρου από άλλους πολιτισμούς, κάνοντας barters (σύστημα που δημιούργησε ο Barba με ανταλλαγή θεάτρου) σε μέρη από τις ζούγκλες του Αμαζονίου έως τις μεγαλουπόλεις της Ασίας.
Με αυτή την πολιτική εξωστρέφειας ο Barba σε όλη του την πορεία ως δημιουργός συνέγραψε πλήθος βιβλίων, άρθρων και μελετών για όλα όσα αποκόμισε μέσω της θέσης του. Είναι λοιπόν πολύ φυσικό που αυτή η ιδεολογία περνάει και στους ηθοποιούς του, που ακολουθώντας τον στις αναζητήσεις του όλες αυτές τις δεκαετίες, γνώρισαν τόσα πράγματα ώστε θα ήταν εγωιστικό να μην τα μοιραστούν με τον κόσμο.
Β.Μ: Τι θα διαβάσουμε στο βιβλίο ΙΧΝΗ (Μια ηθοποιός του θεάτρου Οντίν στο δρόμο της μαθητείας και της παράστασης) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις DIAN;
Ε.Β.: Στα Ίχνη της η Roberta μάς δίνει μια εικόνα από την τόσο πλούσια ζωή της. Μας μιλάει για το πώς κατέληξε στο Odin αλλά και τι βρήκε εκεί. Διηγείται ιστορίες από τα ταξίδια της, από τη δημιουργία παραστάσεων, από τη διδασκαλία του Barba αλλά και από την καθημερινότητα του Odin. Μιλάει ακόμη και για τον μεγάλο της έρωτα με τον Torgeir Wethal και για την κόρη που μεγάλωσε μέσα στο θέατρο.
Τα Ίχνη όμως δεν είναι απλώς μια αυτοβιογραφία. Αφιερώνει διεξοδικά κεφάλαια να μιλήσει για την εξέλιξη της τεχνικής της, τη δημιουργία των βασικών της αρχών και την ανάπτυξη των «χαρακτήρων» της στις παραστάσεις. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι η αναλυτική παράθεση των ασκήσεων που η ίδια διεξάγει στο σεμινάριό της. Απευθύνεται δηλαδή τόσο σε θαυμαστές της Ιστορίας του Odin όσο και σε ηθοποιούς που αναζητούν έμπνευση για την εκπαίδευσή τους.
Β.Μ: Σε ποια σημεία της θεατρικής τέχνης στόχευσε την έρευνά της η Ρομπέρτα Καρέρι;
Ε.Β.: Η Roberta αφιερώθηκε στην εξερεύνηση των δυνατοτήτων του ανθρώπινου σώματος. Η εξαντλητική εκπαίδευση των ηθοποιών του Odin συγγενεύουν άμεσα με τα ακροβατικά του τσίρκου, όπως είχε οραματιστεί αρχικά ο Μέγιερχολντ με τη «βιομηχανική» και συνέχισε ο Γκροτόφσκι στην Οπόλ. Μέσα από το καθημερινό διεξοδικό training, η Roberta έγινε απόλυτη κυρίαρχος στο σώμα της, στις δράσεις που μπορεί να κάνει με αυτό, καθώς και την εσωτερική ενέργεια που τις διαπερνά.
Β.Μ: Τι καινοτόμο έρχεται να προσθέσει η έρευνά της αλλά και πόσο δύσκολο είναι να ξεφύγει από τον τρόπο δουλειάς και μαθητείας δίπλα στον Εουτζένιο Μπάρμπα;
Ε.Β.: Η εξατομικευμένη δουλειά ενός/μιας ηθοποιού του Odin αναπτύσσει τα δικά της χαρακτηριστικά, χωρίς να αποκλίνει όμως από την κεντρική καθοδήγηση του Barba, και φυσικά τα εκάστοτε ζητούμενά του για τις παραστάσεις του. Έτσι οι ιδιαιτερότητες στο καλλιτεχνικό αποτύπωμα κάθε μέλους της ομάδας πρέπει να θεωρηθεί ως η υποκειμενική προσέγγιση καθενός στη διδασκαλία του Barba, επηρεασμένη από προσωπικές ευαισθησίες, ιδέες, αναζητήσεις κ.λπ.
Πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψιν κατά πόσο επιθύμησε ο εκάστοτε ηθοποιός να τινάξει από πάνω του τη βαριά σκιά του Eugenio Barba. Έτσι πολλά μέλη του Odin έχουν με τα χρόνια δημιουργήσει δικές τους ομάδες, οργανισμούς κ.ά. χωρίς απαραίτητα να εγκαταλείπουν το Odin.
Η Roberta Carreri είναι ένα από τα πιο αφοσιωμένα μέλη της ομάδας, καθώς σε διάστημα 48 χρόνων, το Odin παρέμεινε μοναδικό της «σπίτι» και ο Barba μοναδικός της «δάσκαλος». Σε συνδυασμό με την πλήρη έλλειψη παρελθόντος στη σκηνή πριν ενταχθεί στην ομάδα, μπορούμε να θεωρήσουμε τη Roberta την γνησιότερη μαθήτρια του Eugenio Barba και μια από τους κύριους εκφραστές των θεωριών του.
Β.Μ: Πόσο σημαντική είναι η έκδοση αυτού του βιβλίου στην Ελλάδα και πέραν των προαναφερθέντων πόσο σημαντικό είναι για τους ηθοποιούς που ακόμα έχουν την ανάγκη της εξέλιξης;
Ε.Β.: Τα Ίχνη έρχονται να συμπληρώσουν την μπαρμπική βιβλιογραφία σε μια χώρα που έχει δείξει ότι αγαπά τον Barba. Στη δεκαετία που πέρασε, η επανέκδοση των θρυλικών Πλωτών νησιών το ’18 πυροδότησε ένα νέο κύμα ενδιαφέροντος στη χώρα μας για το έργο του, το οποίο συδαυλίστηκε από τη μετάφραση επόμενων βιβλίων δικών του και μαθητών του αλλά και από τις σχεδόν ετήσιες επισκέψεις του στην Ελλάδα (μου αρέσει να λέω πως μόνο δικό του θίασο που δεν έχει στην Αθήνα). Τόσο μέσα από τη θεωρία όσο και μέσα από την πολύτιμη τεχνική που παραθέτουν, ελπίζουμε τα Ίχνη να βοηθήσουν στις αναζητήσεις ηθοποιών και ομάδων του εγχώριου ερευνητικού θεάτρου το οποίο αντί να γερνάει φαίνεται να γίνεται νεότερο.
Β.Μ: Έχεις δουλέψει με την Ρομπέρτα Καρέρι; Εάν «ναι» ποια ήταν η δική σου προσωπική εμπειρία; Ποια ήταν η δική σου προσωπική επαφή με το κείμενο; Ποια συναισθήματα σου δημιούργησε αλλά και τι δυσκολίες ενδεχομένως είχε ή όλη μεταφραστική διαδικασία;
Ε.Β.: Το καλοκαίρι του 2019 είχα την τύχη να βρεθώ στο Φεστιβάλ Δελφών, που εκείνη τη χρονιά ήταν αφιερωμένο στον Eugenio Barba και το Odin Teatret – κρατούσα τον πάγκο με τα βιβλία. Ο πατέρας μου είχε μεταφράσει τα Πλωτά νησιά στην Ελλάδα και έτσι, ενώ είχα μεγαλώσει ακούγοντας για τη δουλειά του Barba και παρόλο που τον είχα γνωρίσει σε προσωπικό επίπεδο, δεν είχα δει ποτέ δουλειά του. Η πρώτη παράσταση του Odin που παρακολουθώ είναι η Ιουδήθ της Roberta Carreri, η οποία σε διάστημα λίγο μεγαλύτερο της μιας ώρας μού αλλάζει τον τρόπο που βλέπω το θέατρο. Όταν τη γνωρίζω το ίδιο βράδυ, η αυθόρμητη αντίδρασή μου είναι να υποκλιθώ. Αυτή υποκλίνεται επίσης και λέει: «Είναι τιμή μου να εμπνέω νέους καλλιτέχνες».
Την επομένη παρακολούθησα το σεμινάριο της, που λέγεται Ίχνη στο χιόνι. Το βιβλίο Ίχνη είναι μια εμπλουτισμένη εκδοχή του σεμιναρίου της.
Για όλα αυτά ένιωσα βαθιά οικειότητα μεταφράζοντας το βιβλίο της, ξανασυναντώντας τα λόγια που είχα ακούσει να λέει, και ένιωσα βαθιά υποχρέωση να τα μεταφράσω όσο το δυνατόν πιο ευσυνείδητα.
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Μάρτης 2022
Ο Ευάγγελος Βάντζος είναι αριστούχος φοιτητής του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τον Ιούλιο του 2019 παρακολούθησε το τετραήμερο Αφιέρωμα για τον Eugenio Barba Οντίν και Διόνυσος: το Πνεύμα του Εργαστηρίου, που οργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών και περιλάμβανε διαλέξεις διεθνών ακαδημαϊκών και σκηνοθετών, επιδείξεις εργασίας και παραστάσεις του Θεάτρου Οντίν, ατομικές και συνόλου. Τον Σεπτέμβριο του 2020 παρακολούθησε το διήμερο masterclass EUGENIO BARBA & Odin Theatre in Athens που διοργανώθηκε από το Εθνικό Θέατρο και περιλάμβανε το masterclass Thinking in Action των Eugenio Barba και Julia Varley και την επίδειξη εργασίας τους The Echo of Silence. Τον Ιούνιο του 2021 παρακολούθησε το πολυθεματικό σεμινάριο Theatre as a Dialogue with the Dead – Keeping Alive a Personal Tradition των Eugenio Barba και Julia Varley από τη Fabrica Athens.
Έχει μεταφράσει στα ελληνικά το βιβλίο της Roberta Carreri ΙΧΝΗ μιας ηθοποιού του Θεάτρου Οντίν στην πορεία της μαθητείας και της παράστασης και του Eugenio Barba Η Ζωή μου στο Θέατρο (MY LIFE IN THEATER) ΚΑΠΑ Εκδοτική.
Ασχολείται ερασιτεχνικά με το θέατρο σκιών και τα κόμιξ.
