Επτά ή οκτώ μαθήματα θεάτρου
του Ανατόλι Βασίλιεφ
εκδόσεις ΚΟΑΝ
μετάφραση Δέσποινα Σαραφείδου
συζήτηση με την σκηνοθέτη και περφόρμερ
Μαρία Γαϊτανίδη
Β.Μ: Τι καινοτόμο ή τι διαφορετικό φέρνει στο θέατρο ο Βασίλιεφ;
Δεν θα μπορούσα να μιλήσω για τον Ανατόλι Βασίλιεφ στο όνομα όλου του θεάτρου. Μπορώ να εκφράσω μόνο ότι έχω βιώσει ως καλλιτέχνης κοντά του και σίγουρα ένα από αυτά που μου προσέφερε είναι η αναγνώριση, ο τρόπος μελέτης και η εμπειρία του σχετικά με την δράση του λόγου. Ένα αόρατο στοιχείο αλλά χειροπιαστό και πάνω στο οποίο ο ηθοποιός μπορεί να δουλέψει με αντικειμενικότητα, χωρίς ψυχολογική ανάλυση των εννοιών. Ο Λόγος ανοίγει τον άνθρωπο και γεννά την δράση έξω από κάθε
υποκειμενικότητα. Ο Λόγος απελευθερώνει.
Β.Μ: Αφορμή για αυτήν την συνάντηση, στάθηκε το βιβλίο του Ανατόλι Βασίλιεφ Επτά ή Οκτώ μαθήματα θεάτρου! Αλήθεια τι θα διαβάσουμε στο βιβλίο;
Το βιβλίο αυτό δεν περιέχει μια μέθοδο που μπορούμε να προσθέσουμε στα εργαλεία υποκριτικής ή σκηνοθεσίας μας. Είναι γραμμένο ως επί το πλείστον σαν διάλογος με μαθητές και αναφέρεται σε συγκεκριμένες στιγμές εργαστηρίων που καθοδήγησε ο Βασίλιεφ σε διάφορες χώρες και χώρους. Στην ουσία, η ανάγνωση αυτή θα πρέπει να συνυπάρχει με την πρακτική, παράλληλα ή μετά, όταν ο δημιουργός έχει βιώσει τα στοιχεία στα οποία αναφέρεται ο δάσκαλος και όχι ως θεωρία την οποία επιθυμεί να εφαρμόσει.
Β.Μ: Ποια ήταν η δική σου προσωπική επαφή με το κείμενο; Ποια συναισθήματα σου δημιούργησε;
Την πρώτη φορά που άνοιξα το βιβλίο ήμουν βοηθός σκηνοθέτη του Βασίλιεφ στην Μήδεια Ευρυπίδη. Είχα ακούσει μόνο θεωρίες και λειτουργούσα με το ένστικτο παρά με το κεφάλι μου. Δεν μπορούσα να καταλάβω αλλά διαισθανόμουν ότι αυτό στο οποίο ήμουν μάρτυρας ήταν αυτό που έψαχνα καιρό. Μετά από χρόνια, το βιβλίο αυτό έγινε πηγή ανακούφισης, στους ενδοιασμούς μου, στις δύσκολες στιγμές των προβών, κατέφευγα στις σελίδες του, τις άνοιγα στην τύχη και μια εικόνα ξεπηδούσε. Ήταν και είναι πηγή αγάπης.
[…]Εκπαιδεύω έναν ηθοποιό σημαίνει αποσύρομαι, χάνομαι. Ο εκπαιδευτής πρέπει να πεθαίνει μέσα στον ηθοποιό. Ενώ ο σκηνοθέτης, όταν διευθύνει έναν ηθοποιό, πρέπει να είναι μέσα στον ηθοποιό, απόλυτα, ολοκληρωτικά. Η δυσκολία προκύπτει όταν επιζητάς την τελειότητα: τότε πρέπει να βρεις την αρμονία ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο στοιχεία που αλληλοαποκλείονται πρέπει να το κάνεις αυτό ώστε να μην πεθάνεις πολύ ο ίδιος, και να μη σκοτώσεις πολύ τον ηθοποιό, να μην τον θανατώσεις. Είναι μια εξαιρετικά λεπτή, ευαίσθητη τέχνη.[…] Ανατόλι Βασίλιεφ
Β.Μ: Ως ηθοποιός πως σου ακούγονται τα παραπάνω λόγια;
Θα απαντήσω ως σκηνοθέτης-παιδαγωγός. Το παν είναι να εμπνέεται ο ηθοποιός να γίνει ανεξάρτητος δημιουργός, να κατευθύνεται σύμφωνα με την φύση του και όχι να του επιβάλλεται η κίνηση, η φωνή, η ερμηνεία. Ο ρόλος είναι δημιούργημα του ηθοποιού, ο σκηνοθέτης-παιδαγωγός χάνεται σιγά σιγά πίσω του και αυτή είναι η ομορφιά, το ρίσκο του πραγματικού διαλόγου μεταξύ δημιουργών, μακρυά από κάθε παιχνίδι εξουσίας. Και οι δυό προσφέρουν τείνοντας προς το δημιούργημα, εκεί εμφανίζεται η τέχνη της ισορροπίας μεταξύ της αναζήτησης του ιδανικού στον ηθοποιό και η ελευθερία που πρέπει να του δωθεί.
Β.Μ: Απ’ότι ξέρω, έχεις δουλέψει με τον Ανατόλι Βασίλιεφ. Ποια ήταν η δική σου προσωπική εμπειρία;
Είναι δύσκολο να μιλήσω περιληπτικά για μια εμπειρία ζωής τόσο σημαντική. Θα πω μόνο ότι ανακάλυψα την αντικειμενική δυνατότητα να ξαναγεννηθείς.
Β.Μ: Και μια μάλλον προβοκατόρικη ερώτηση! Πόσο επίκαιρο είναι σήμερα (στον χώρο του θεάτρου), να συζητάμε για τον Βασίλιεφ. Το ρωτώ γιατί υπάρχει η τάση να απεμπλακούμε από τις «παλαιολιθικές» τεχνικές και μεθόδους και να ανακαλύψουμε νέες!
Δεν γνωρίζω τι είναι ακριβώς το ‘παλαιολιθικό’ στο θέατρο εκτός αυτού που δεν έχει ζωή. Την απάντηση σε αυτή την ερώτηση αισθάνομαι ότι την βρίσκω στον Τρέπλιεφ, εάν είναι να κάνουμε το θέατρο του θανάτου ας μην κάνουμε καθόλου θέατρο. Ο Βασίλιεφ ανήκει στο θέατρο της ζωής, εκεί όπου ύλη και πνεύμα είναι επιτέλους σε ισορροπία, εάν αυτό θεωρηθεί ‘παλιό’ τότε η τέχνη θα πλεύσει μακριά από τα λιμάνια των ανθρώπων.
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Μάης 2022
Μαρία Γαϊτανίδη
Σκηνοθέτης/Περφόρμερ
Ερευνητής Δραματικής Τέχνης
Θεατρικές Παραστάσεις (ως σκηνοθέτης)
The Taming of the Shrew Shakespeare’s Globe Theatre London, UK 2019-20
The Baron in the trees Teatro Shylock Venice, Italy 2017
A hero of our time Teatro Estravagario Verona, Italy 2016
Manon Lescaut St Pancras Crypt London, UK 2015
Suddenly Last Summer, Hoxton Hall 2015
Mattia Pascal, Shoreditch Church, 2014
The Black Monk Holborn Workshop, 2014
An Anonymous Story Apiary Studios, 2014
1984 Theatre Delikatessen, 2013
On Beauty-Hippias Major, St-Pancras’ Crypt 2012
Tauris-City, Hellenic Centre-London, 2011
Orestes Rising, St-Pancras’ Crypt, 2011
Relinquish The Old Vic Tunnels, 2011
FILM
Erofili -score, Heraklion Arts and Culture, 2021
Salt Wound, Bavardages Ltd Productions UK, France, Greece, 2018
Παρουσίαση Ερευνητικής Εργασίας σε συνέδρια
Erofili – score, an experiment for an oud and a voice, TAPRA Annual Conference 2021, ‘On Voice’, September 6-11
Maud Robart’s pedagogy, παρουσίαση στο Συνέδριo Performance and Culture γύρω από τις παιδαγωγικές τεχνικές στο θέατρο στο Πανεπιστήμιο της Μάλτας, Μάρτιος 2018
Actors’ techniques in the 21st century, παρουσίαση στο συνέδριο Performing Greece III at Birbeck College, University of London, Δεκέμβριος 2017
Εργαστηριακή Έρευνα
2022 Tonight We Improvise, Teatro GranBado, Verona, Italy
2021 White Nights, F.Dostoyevsky, Teatro GranBado, Verona, Italy
2020 The Cherry Orchard, Spazzio 500 per li Arti, Vigoro Vattaro, Italy
2019 King John Shakespeare’s Globe Theatre, London
2019 Ερωφίλη Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών Ρεθύμνου
2019 The Hothouse Techspace, London
2017 Ο Καπετάν Μιχάλης Πολιτιστικό Κέντρο Μιλάτου
2017 Suddenly Last Summer The Young Vic Theatre, London
2016 The Seagull Central School of Speech and Drama, London
Platonov The Young Vic Theatre Theatre
