Scroll Top

Συνάντηση με την Μαρία Μπεζαντάκου μεταφράστρια των έργων του Ζ.Ε.Αγκουαλούζα

%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE00000000.JPG (Demo)

Αφορμή για την…. Διαδικτυακή μας συνάντηση με τη Μαρία Μπεζαντάκου στάθηκε η έκδοση δυο πολύ σπουδαίων βιβλίων του Ζοζέ Εντουάρντο Αγκουαλούζα. Η Γενική Θεωρία της λήθης και ο Πωλητής Παρελθόντων (εκδόσεις OPERA). Δυο βιβλία που βοηθούν στην κατανόηση της ιστορίας της Αγκόλας από την περίοδο της ανεξαρτησίας (από τον Πορτογαλικό ζυγό) μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.

Β.Μ: Πώς ανακαλύψες τον Ζοζέ Εντουάρντο Αγκουαλούζα και τη Γενική θεωρία της λήθης;

Ο Ζ.Ε.Αγκουαλούζα ήταν ανακάλυψη των εκδόσεων Opera, και προκάλεσε το ενδιαφέρον καταρχήν για τη λογοτεχνική αξία του έργου του. Πρόκειται για έναν διεθνώς αναγνωρισμένο συγγραφέα, από τους πιο σημαντικούς της αφρικανικής λογοτεχνίας στην πορτογαλική γλώσσα. Για εμάς, ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι παρουσιάζει ένα περιβάλλον μέχρι τώρα σχετικά άγνωστο στο ευρύ αναγνωστικό κοινό της Ελλάδας. Εκτός από το θέμα της αποικιοκρατίας γενικότερα, μας φέρνει σε επαφή ειδικότερα με την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της Ανγκόλας, την ιστορία, τον πολιτισμό της και τα έθιμά της. Μέσα σε ένα εξωτικό για εμάς περιβάλλον, πλάθει χαρακτήρες και υφαίνει μια πλοκή που χαρακτηρίζονται από οικουμενικότητα.

Η Γενική θεωρία της λήθης είναι ένα βιβλίο που διαθέτει μια κινηματογραφική πλοκή, συναρπαστική και γεμάτη απίθανες συμπτώσεις. Επίσης διαθέτει ζωντανούς και πολύπλευρους χαρακτήρες. Καταφέρνει να μπει σε θέματα πολύ σκληρά, όπως ο εμφύλιος πόλεμος, η βία, η πολιτική μισαλλοδοξία, ή επίσης σε ανθρώπινα συναισθήματα, όπως η μοναξιά, η θλίψη, ο φόβος, οι τύψεις, χωρίς να χαθεί η ομορφιά, η ποίηση, αλλά και το χιούμορ.
Ο αναγνώστης έχει, λοιπόν, την επιλογή να μάθει για τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της Ανγκόλας ή απλά να αφεθεί να απολαύσει την πλοκή που καθηλώνει έτσι κι αλλιώς.

Β.Μ: Ποιος είναι τελικά ο «άγνωστος» στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό Ζ.Ε.Αγκουαλούζα;

O Z.E.Aγκουαλούζα, εκτός από συγγραφέας, είναι και δημοσιογράφος που έχει συνεργαστεί με ΜΜΕ της Πορτογαλίας, της Ανγκόλας και της Βραζιλίας. Γεννήθηκε στην Ανγκόλα το 1960 από Πορτογάλους γονείς, και σπούδασε στη Λισαβόνα. Έχει ζήσει σε Πορτογαλία, Ανγκόλα, Μοζαμβίκη και Βραζιλία. Είναι άνθρωπος που ταξιδεύει πολύ, πράγμα το οποίο φαίνεται και στα έργα του. Έχει γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα, ποίηση και θέατρο. Είναι ένας συγγραφέας τιμημένος με διεθνή βραβεία και μεταφρασμένος σε πάνω από είκοσι πέντε γλώσσες. Θεωρείται μία από τις σημαντικότερες φωνές της αφρικανικής λογοτεχνίας στην πορτογαλική γλώσσα.

Β.Μ: Δώσε μας λίγο το κοινωνικοπολιτικό κλίμα της εποχής που διαδραματίζεται η ιστορία.

Βρισκόμαστε στο 1975 στα πρόθυρα της Ανεξαρτησίας, της οποίας έχει προηγηθεί πολυετής πόλεμος (1961-1974) εναντίον των πορτογαλικών στρατιωτικών δυνάμεων. Αμέσως μετά την αναγνώριση της Ανγκόλας ως ανεξάρτητου κράτους από την Πορτογαλία ξεσπά εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των απελευθερωτικών κινημάτων, ο οποίος και διήρκεσε, με κάποιες περιόδους ανακωχής, μέχρι το 2002 (πρόκειται μάλιστα για τον μεγαλύτερο σε διάρκεια πόλεμο της Αφρικής, οποίος έλαβε και διεθνείς διαστάσεις λόγω των συμμαχικών δυνάμεων που πήραν μέρος). Βρισκόμαστε λοιπόν σε μια στιγμή αναταραχών και έντονης βίας. Έχει προηγηθεί πόλεμος και ακολουθεί πόλεμος. Οι λευκοί άποικοι έχουν τραπεί σε φυγή, και οι εχθροπραξίες του εμφυλίου έχουν ήδη ξεκινήσει στη Λουάντα. Επικρατεί φόβος, μίσος και βία, τα οποία ωστόσο μπερδεύονται και με τον ενθουσιασμό, την ευθυμία και την ελπίδα για αλλαγή που φέρνει η Ανεξαρτησία.

Β.Μ: Τι συμβολίζει το τείχος που χτίζει η πρωταγωνίστρια (Λουντοβίκα Φερνάντες) μπροστά από το σπίτι της;

Τον τοίχο της Λούντο τον υψώνει ο φόβος της, ο τρόμος της για την ταραγμένη πραγματικότητα. Στον φόβο αυτόν μπορούμε να δούμε τον ευρύτερο φόβο που επικρατούσε στη Λουάντα και την υπόλοιπη χώρα τον καιρό της ανεξαρτησίας και τα χρόνια που ακολούθησαν, και ειδικότερα τον τρόμο μιας λευκής αποίκου μπροστά στις αλλαγές που έρχονταν. Για την ηρωίδα του βιβλίου η ανθρωπότητα είναι απειλή. Παρόλο που στην περίπτωση της Λούντο ο φόβος της για τον έξω κόσμο αποτελεί μια φοβία, η οποία τη βασανίζει από παιδί, στη Λουάντα του 1975 ο έξω κόσμος είναι πράγματι πολύ απειλητικός και επικίνδυνος. Η Λούντο αρνείται την ανθρωπότητα, επιλέγει την απομόνωση.

Ο τοίχος είναι φόβος και μοναξιά, και ταυτόχρονα ανάγκη για επιβίωση. Ο τοίχος αυτός από τη μία μεριά δεν την άφησε να ζήσει στον κόσμο, την απομόνωσε από την ανθρωπότητα, από την άλλη μεριά όμως την κράτησε ζωντανή κατά τη διάρκεια πολύ δύσκολων καιρών. Αν και η Λούντο επέλεξε τη μοναξιά, δεν έμεινε εντελώς μόνη, ήταν τριγυρισμένη από βιβλία, από φωνές.

Β.Μ: Τελειώνοντας τη μετάφραση του βιβλίου τι σου άφησε ως συναίσθημα;

Αν και, όπως είπαμε, πρόκειται για ένα περιβάλλον βίαιο, όπου συμβαίνουν σκληρά και συνταρακτικά γεγονότα, το βιβλίο συνολικά χαρακτηρίζεται από ένα εύθυμο και αισιόδοξο πνεύμα, είναι γεμάτο ομορφιά και διασκεδαστικές πινελιές. Επίσης, μέσω των χαρακτήρων, γίνεται προφανές ότι ο συγγραφέας δεν παύει να πιστεύει στην ανθρώπινη καλοσύνη, χωρίς όμως να φοβάται να κοιτάξει και τις σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης φύσης. Στον κόσμο του Ζ.Ε.Αγκουαλούζα η ανθρώπινη φύση δεν στερείται καλοσύνης, αγάπης, αλληλεγγύης, δικαιοσύνης και διάθεσης για συγχώρεση. Η ελπίδα δεν χάνεται.

Β.Μ: Από τις εκδόσεις Opera μόλις κυκλοφόρησε και το δεύτερο βιβλίο (στα ελληνικά) του Ζ.Ε.Αγκουαλούζα «Ο πωλητής παρελθόντων» το οποίο μεταφράζεις πάλι εσύ. Τι περιμένουμε από τον Πωλητή Παρελθόντων;

Ο Πωλητής Παρελθόντων κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Opera. Η ιστορία εκτυλίσσεται και πάλι στην Ανγκόλα, αλλά στην Αγκόλα της δεκαετίας του 2000, ο πόλεμος έχει τελειώσει, τα ίχνη του όμως παραμένουν έντονα. Ο κεντρικός χαρακτήρας επινοεί ένδοξα παρελθόντα για τη νέα αστική τάξη της Ανγκόλας. Ο συγγραφέας, με χιούμορ και ευφάνταστα συγγραφικά ευρήματα μιλάει για τη μνήμη, το παρελθόν και τη σχετικότητά τους. Τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας είναι ρευστά και το στοιχείο του φανταστικού, πιο έντονο εδώ, μπερδεύεται με μια σκληρή πραγματικότητα. Η ταραγμένη πρόσφατη ιστορία δεν παύει να βγαίνει στην επιφάνεια, ενώ ταυτόχρονα το παρελθόν έχει μετατραπεί σε κάτι ευμετάβλητο και ρευστό. Σε μια χώρα που η κυβέρνηση αρνείται το παρελθόν της, το ιδιωτικό παρελθόν του καθενός είναι κάτι που μπορεί να αγοραστεί και να πουληθεί.

Β.Μ: Πώς κρίνεις τον συνεχιζόμενο εκδοτικό οίστρο σε βιβλία “κατηγορώ” της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας ανά την κόσμο;

Γενικότερα περιμένω από τη λογοτεχνία να ενδιαφερθεί και να μιλήσει για οτιδήποτε συμβαίνει (ή και δεν συμβαίνει). Η συγγραφή και έκδοση βιβλίων που καταγγέλλουν την αποικιοκρατία και τις συνέπειές της μου φαίνεται αναπόφευκτη, από τη στιγμή που αποτελεί βίωμα και εμπειρία των συγγραφέων ανά τον κόσμο. Άλλωστε, η ανάλυση και ο στοχασμός πάνω στο θέμα αυτό έχει κεντρίσει εδώ και δεκαετίες το ενδιαφέρον όχι μόνο των λογοτεχνών αλλά και των μελετητών της λογοτεχνίας, με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί ξεχωριστός κλάδος μελέτης και έρευνας των λογοτεχνιών αυτών: οι Μετα-αποικιοκρατικές Σπουδές. Επίσης η αποικιοκρατία αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ευρωπαϊκής ιστορίας και, κατά τη γνώμη μου, η άγνοια των Ευρωπαίων για το σκοτεινό παρελθόν τους έχει αρνητικό αντίκτυπο σήμερα. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι πρόκειται για ένα σχετικά πρόσφατο παρελθόν. Η αποικιοκρατία δημιούργησε κι αυτή ιστορίες, κι είναι καλό να τις ακούσουμε. Το πρόβλημα το δημιουργεί η τάση του καπιταλισμού για εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου, αλλά εδώ μπαίνουμε σε άλλο ζήτημα.

Προσωπικά, εκτιμώ τους συγγραφείς που καταφέρνουν να μιλήσουν για τα δεινά της αποικιοκρατίας, χωρίς να επιδιώκουν να προκαλέσουν τον οίκτο ή τη θλίψη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Ζ.Ε. Αγκουαλούζα πετυχαίνει να αναφερθεί στην ταραγμένη πολιτική ιστορία της χώρας του, διατηρώντας την ευθυμία και την ελπίδα. Μέσα από τα βιβλία του, οι Ανγκολέζοι παρουσιάζονται γελαστοί, εξωστρεφείς και αισιόδοξοι, παρά τα δεινά τους.

 

Συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Γενάρης 2020

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ