Λεοπόλδο Άλας (Κλαρίν)
«Δόνια Μπέρτα»
εκδόσεις Μαΐστρος
συνάντηση με τον Τάσο Ψάρρη
Β.Μ: Ποιος είναι ο Λεοπόλδο Άλας «Κλαρίν» και τι γνώμη σχημάτισες αφού μετέφρασες τη «Δόνια Μπέρτα»;
Ο Λεοπόλδο Άλας «Κλαρίν» ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα. Καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου, δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος, κριτικός, διηγηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ποιητής. Συγγραφικά, η ενεργητικότητά του κινήθηκε σχεδόν ισομερώς ανάμεσα στη μεγάλη και τη μικρή φόρμα. Όπως οι περισσότερες ιδιοφυίες, εκμεταλλεύτηκε δημιουργικά όλες τις ενδεχόμενες επιρροές τόσο όμως ώστε να μην αλλοιωθεί η δική του προσωπική ματιά. Η ευελιξία και το χιούμορ, η ικανότητά του να συνδυάζει τη σοβαρότητα με τη φαιδρότητα, τον απομάκρυναν από τον συντηρητισμό και την αγκύλωση της εποχής, δίνοντάς του την ευκαιρία να αξιοποιήσει κυρίως λογοτεχνικά μια εκ γενετής πνευματική ιδιοσυγκρασία.
Β.Μ: Ποια η θεματολογία που επιλέγει και σε ποια εποχή γράφει τα έργα του;
Ο Κλαρίν γράφει σε μια εποχή με πολλές αλλαγές. Από τα πρώτα του βήματα σχετίζεται με μια σειρά από πνευματικά και αισθητικά κινήματα όπως ο κραουσισμός, ο θετικισμός, ο νατουραλισμός, από τα οποία επηρεάστηκε περισσότερο ή λιγότερο η σκέψη του. Στα έργα του πραγματεύεται ζητήματα που άπτονται τις πολιτικής και κοινωνικής επικαιρότητας του προηγούμενου αιώνα. Το αποτέλεσμα είναι ένας συνδυασμός από ιδέες και εμπειρίες που συνδέονται με την καθημερινή ζωή, και ταυτόχρονα μια έντονη αντανάκλαση της ανήσυχης, αβέβαιης, ενίοτε τρομοκρατημένης του ψυχής. Γράφει ό,τι βλέπει γύρω του, αλλά και μέσα του. Δείχνει συμπόνοια προς το ανθρώπινο είδος, η οποία σκιαγραφείται μέσω της έλξης του προς τα ανυπεράσπιστα και κατατρεγμένα πλάσματα που βρίσκονται στο έλεος μιας κοινωνικής πλεκτάνης. Σε αυτό θυμίζει τον Θερβάντες. Ο Κλαρίν ασπάζεται κυρίως τη νεοπαγή σχολή του νατουραλισμού και υπερασπίζεται ορισμένες προϋποθέσεις αυτού του πρωτοποριακού για την εποχή του καλλιτεχνικού ρεύματος. Θεωρεί ότι είναι το πλέον κατάλληλο μέσο για να επιτευχθούν οι σκοποί της κοινωνικής αποτελεσματικότητας που, κατά τη γνώμη του, πρέπει να αναζητά η λογοτεχνία και η μυθοπλασία. Η γραφή του επιδιώκει να απεικονίσει «την αλήθεια του πραγματικού» και επιζητά την επαναθεμελίωση ενός ρεαλισμού που αποτρέπει την ιδεαλιστική θέαση της πραγματικότητας.
Β.Μ: Τι ρόλο διαδραμάτισε, κατά τη γνώμη σας, στα ισπανικά γράμματα, και όχι μόνο;
Ο Κλαρίν ήταν αντισυμβατικός. Και όπως όλοι οι καλλιτέχνες που επιδιώκουν να διαταράξουν τα καθιερωμένα πρότυπα, είχε ένθερμους θαυμαστές και φανατικούς πολέμιους. Για παράδειγμα, τα δημοσιογραφικά του άρθρα, για τα οποία ήταν περισσότερο γνωστός, είχαν μεν υψηλή αναγνωσιμότητα αλλά παράλληλα ήταν τόσο καυστικά που συχνά προκαλούσαν το κοινό αίσθημα. Μια φορά μάλιστα εξαιτίας ενός τέτοιου άρθρου οδηγήθηκε σε μονομαχία. Ωστόσο, μέσα από αυτή την τρόπον τινά ταλάντευση δημιουργήθηκε ένα πλαίσιο συνεισφοράς που ενσαρκώθηκε αρκετά χρόνια μετά. Η αιχμηρή πένα του συνέβαλε σημαντικά στον εκσυγχρονισμό των ισπανικών γραμμάτων φέρνοντάς τα κοντά στα ισχύοντα ρεύματα της εποχής.
Β.Μ: Πείτε μας δυο λόγια την «Δόνια Μπέρτα» αλλά και το κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο που την περιβάλει;
Η Δόνια Μπέρτα συμπεριλαμβανόταν σε ένα τόμο μαζί με τις μικρές νουβέλες Cuervo και Superchería, οι οποίες δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Είναι η ιστορία μιας μεσήλικης αριστοκράτισσας που ζει σε μια απομονωμένη περιοχή και έρχεται αντιμέτωπη με το παρελθόν της. Το ιστορικό πλαίσιο είναι εκείνο μια ταραγμένης εποχής της Ισπανίας, στις αρχές του 19ου αιώνα. Σε αντίθεση με το υπόλοιπο έργα του Κλαρίν, η Δόνια Μπέρτα απομακρύνεται κάπως από τον κλασικό νατουραλισμό, προσεγγίζοντας με έναν πιο πνευματικό τρόπο θέματα όπως αγάπη, θάνατο, ηθική, τόλμη, θυσία. Γι’ αυτό και εκλαμβάνεται από πολλούς ως μεταφυσική ιστορία.
Β.Μ: Πως υποδέχεται το μυθιστόρημα του Κλαρίν η κριτική της εποχής;
Με ενθουσιασμό. Παρά τον πρωτοποριακό του χαρακτήρα, το κοινό αγκάλιασε το έργο. Σ’ αυτό συνέβαλε βέβαια και το γεγονός ότι ο Κλαρίν ήταν ήδη καθιερωμένος στον χώρο όταν εκδόθηκε, καθώς ήταν από τα τελευταία έργα του. Ανάμεσα στους θερμούς θαυμαστές του ήταν και η Εμίλια Πάρδο Μπαθάν, επίσης γνωστή συγγραφέας και εκπρόσωπος του νατουραλισμού.
Β.Μ: Το αγαπούσε περισσότερο απ’ όλα του τα έργα αν και δεν γνώριζε το γιατί, μπορείτε να δώσετε μια πιθανή εξήγηση;
Ίσως επειδή ήταν το πιο εσωτερικό, με την έννοια ότι ταυτιζόταν περισσότερο με τις αναζητήσεις που τον βασάνιζαν σε όλη του τη ζωή.
Β.Μ: Πόσο επίκαιρο είναι σήμερα το έργο;
Η εποχή που γράφτηκε ήταν σαφώς διαφορετική από τη σημερινή, με λιγότερες ελευθερίες. Ωστόσο, τα σημαντικά έργα τέχνης έχουν πάντα μια διαχρονικότητα, ίσως επειδή η γνήσια δημιουργικότητα δεν ανήκει σε μια συγκεκριμένη εποχή. Πολλά ζητήματα που θίγει ο Κλαρίν στο βιβλίο είναι πάντα επίκαιρα όπως για παράδειγμα εκείνα της ατομικής βούλησης, της ηθικής, της ελπίδας.
Β.Μ: Τι δυσκολίες και τι προκλήσεις περιλάμβανε η μετάφραση του έργου;
Η μετάφραση ενός έργου που γράφτηκε σε μια άλλη χώρα πριν από σχεδόν 150 χρόνια εμπεριέχει προφανείς δυσκολίες. Οι ιδιαιτερότητες σε κοινωνικό, γλωσσικό και εκφραστικό επίπεδο είναι μεγάλες. Ειδικά όταν το βιβλίο προσεγγίζει βαθύτερα θέματα, η γλωσσική προσέγγιση του περιεχομένου του είναι η πιο απαιτητική. Ωστόσο, είναι πάντα μια ευχάριστη πρόκληση να μεταφράζει κανείς κλασικά έργα.
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Μάης 2020
O Τάσος Ψάρρης έχει μεταφράσει μεταξύ άλλων Γκαλντός, Ουναμούνο, Μονταλμπάν, Σαραμάγκου, Κλαρίν, Κοζαρίνσκι, Χαρτ. Έχει εκδώσει δύο μυθιστορήματα (Το αγαπημένο της μαύρο, Εκδόσεις Momentum, Η βιτρίνα, Εκδόσεις Σμίλη), μία συλλογή διηγημάτων (Μολύβι για τα μάτια, Εκδόσεις Σμίλη) και τέσσερις ποιητικές συλλογές (Συσκότιση, Εκδόσεις Γκοβόστη, Εγχειρίδιο ναυαγού, Εκδόσεις Εκάτη, Φονικές ουσίες, Εκδόσεις Εκάτη, Είκοσι λεκτικά σχέδια πάνω σε πίνακες του Μπρέγκελ, Εκδόσεις Εκάτη). Το 2010 ήταν υποψήφιος για το βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης από τα ισπανικά. Το πεζογραφικό και ποιητικό του έργο έχει βραβευτεί από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, τον Κύκλο Ποιητών, την Πνευματική Λέσχη Λεμεσού και τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός».
