Συνάντηση με τον Χρήστο Κεφαλή, μέλος της ΣΕ του περιοδικού Μαρξιστική Σκέψη. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στον Μαρξισμό σήμερα, την Κουβανική επανάσταση αλλά και τον οικονομικό αποκλεισμό της Κούβας από τις Η.Π.Α !
Β.Μ.: Πώς ξεκίνησε η ιδέα να δημιουργήσετε ένα εξαμηνιαίο περιοδικό με κεντρικό θέμα τη Μαρξιστική Σκέψη;
Η ιδέα για τη δημιουργία της Μαρξιστικής Σκέψης προέκυψε από την αίσθηση του θεωρητικού κενού που είχε δημιουργηθεί και εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα στο κίνημα μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Ολόκληρη η περίοδος μετά το 1990-91 ήταν γενικά μια περίοδος υποχώρησης, ηττών και αποσύνθεσης του κομμουνιστικού και ευρύτερου αντικαπιταλιστικού κινήματος. Ορισμένοι, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ΚΚΕ στη χώρα μας, εξήγαγαν από εδώ μια δικαίωση του σταλινισμού· άλλοι πάλι βιάστηκαν να συμπεράνουν ότι ο αγώνας για το σοσιαλισμό είναι μάταιος και να προσαρμοστούν στο σύστημα.
Η αντίδραση σε αυτές τις τάσεις και η ανασύνταξη του κομμουνιστικού κινήματος προϋποθέτει τη θεωρητική θεμελίωση της πράξης, τόσο με τη συναγωγή σωστών συμπερασμάτων για το προηγούμενο στάδιο όσο και με το φώτισμα των νέων προβλημάτων και των εξελίξεων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, που ασφαλώς δεν είναι λίγα. Σε αυτά ακριβώς τα ζητήματα φιλοδοξεί να συμβάλει, στο μέτρο των δυνάμεών του, το περιοδικό μας, η Μαρξιστική Σκέψη.
Το περιοδικό ξεκίνησε το 2011 και για ένα μεγάλο διάστημα ήταν διμηνιαίο και τριμηνιαίο. Τελευταία προσανατολιστήκαμε στην έκδοση λιγότερων τευχών αλλά μεγαλύτερου αριθμού σελίδων, ώστε να φωτίζονται με περισσότερη επάρκεια ορισμένα σημαντικά θέματα. Έτσι το περιοδικό έγινε εξαμηνιαίο.
Στη Συντακτική Επιτροπή της Μαρξιστικής Σκέψης έχουν συμμετάσχει στο παρελθόν ή συμμετέχουν τώρα αξιόλογοι μαρξιστές και ακτιβιστές της χώρας μας όπως οι Λ. Βατικιώτης, Π. Βογιατζής, Δ. Καλτσώνης, Γ. Μανιάτης, Τ. Μαστρογιαννόπουλος, Μ. Σεφεριάδης, Κ. Σκορδούλης, Γ. Τόλιος. Όλοι αυτοί και αρκετοί τακτικοί συνεργάτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, που δεν θέλω να τους αναφέρω ονομαστικά για να μην ξεχάσω κάποιους, έχουν συνεισφέρει ουσιαστικά στην πορεία του περιοδικού.
Β.Μ.: Πόσο επίκαιρο είναι να μιλάμε για μαρξισμό το 2019;
Θα απαντήσω κάπως πλάγια στην ερώτησή σας, μέσα από μια αναφορά στην «Εντολή» της Διδώς Σωτηρίου. Η «Εντολή» είναι ένα δραματοποιημένο χρονικό της ήττας του εαμικού κινήματος, ιδιαίτερα της περιόδου με τη σύλληψη του Μπελογιάννη και την υπόθεση Πλουμπίδη.
Η συγγραφέας, όταν αντλεί τα διδάγματα της ήττας, παραθέτει εκτενώς τις κρίσεις του Αντώνη Δούμα –Νικήτα στο βιβλίο– ενός κομμουνιστή διανοούμενου της εποχής, που είχε αποτραβηχτεί από το ΚΚΕ διαφωνώντας με τον αυταρχισμό και τα λάθη της ηγεσίας Ζαχαριάδη. Σε ένα σημείο ο Νικήτας λέει: «Από έλλειψη παλικαριάς δεν έπασχε ποτέ το κίνημα. Να πεις για επιστημονική μαρξιστική σκέψη, ρεαλισμό, αυτό μάλιστα».
Ο μαρξισμός είναι σήμερα τόσο επίκαιρος όσο ήταν και όταν ειπώθηκαν αυτά τα λόγια. Είναι διαχρονικά επίκαιρος. Το ερώτημα είναι: Είναι επαρκής ο μαρξισμός για να φωτίσει τα τωρινά μας καθήκοντα ή έχει, όπως διατείνεται σε όλους τους τόνους η κυρίαρχη ιδεολογία, καταστεί ξεπερασμένος;
Αν ρίξουμε μια ματιά στο παρελθόν, θα δούμε ότι στις αρχές του 20ού αιώνα ο μαρξισμός ανταποκρινόταν με επάρκεια στις ιστορικές προκλήσεις. Βρισκόταν πάντα μπροστά από τις αστικές δυνάμεις, εκπροσωπούμενος από τέτοιους επιφανείς θεωρητικούς όπως οι Λένιν, Τρότσκι, Λούξεμπουργκ, Πλεχάνοφ, Μπουχάριν, Κάουτσκι, κ.ά. Σήμερα δεν μπορούμε να υποδείξουμε ούτε έναν μαρξιστή αντίστοιχης εμβέλειας.
Παρ’ όλα αυτά δεν αληθεύει ότι ο μαρξισμός έμεινε στάσιμος στον αιώνα που πέρασε. Μετά το θάνατο του Λένιν επιφανείς μαρξιστές όπως οι Τρότσκι, Μπουχάριν, Γκράμσι και Λούκατς, προώθησαν τη μαρξιστική θεωρία σε μια ποικιλία πεδίων. Αν ο μαρξισμός καθυστέρησε η αιτία θα βρεθεί σε δυο παράγοντες. Πρώτο, στην επίδραση του σταλινισμού, ο οποίος εξάλειψε τους καλύτερους μαρξιστές στην ΕΣΣΔ και παραχάραξε τη διαλεκτική σε ένα στείρο δογματισμό. Και δεύτερο, στην επίδραση της αστικής ιδεολογίας, που οδήγησε συχνά σε νόθευση του μαρξισμού από διάφορα αναθεωρητικά ρεύματα στη δυτική διανόηση.
Σήμερα η αναζωογόνηση του μαρξισμού δεν μπορεί να συντελεστεί με στήριξη σε μια μόνο παράδοση, ας πούμε μόνο εκείνη του Τρότσκι ή του Γκράμσι, όσο σημαντικές και αν είναι. Η εμπειρία δείχνει ότι αυτός ο δρόμος είναι αδιέξοδος. Χρειάζεται, κατά τη γνώμη μου, να πιάσουμε συνθετικά το όλο της μαρξιστικής παράδοσης, που περνά από το έργο των κλασικών –Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν– στην αλυσίδα των επιφανών μαρξιστών που ανέφερα. Και αυτό απαιτεί επίσης μια ανακαίνιση του μαρξισμού, με την αφομοίωση των επιτευγμάτων των επιστημονικών επαναστάσεων του 20ού αιώνα.
Β.Μ.: Πώς επιλέγεται η θεματολογία;
Η θεματολογία της Μαρξιστικής Σκέψης επιλέγεται μέσα από ένα συγκερασμό των επίκαιρων ζητημάτων του κινήματος, τα οποία θέτει η σύγχρονη πραγματικότητα, με τις ανάγκες του μαρξισμού, που απορρέουν από το όλο της εξέλιξής του, όπως σκιαγραφήθηκε πριν. Θέματα όπως η υπεράσπιση της Οκτωβριανής Επανάστασης, η γνωριμία του κοινού με τη μαρξιστική παράδοση, ο αγώνας ενάντια στο φασισμό, τα ζητήματα ιστορίας του ελληνικού και διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της προσοχής μας, συχνά σε σύνδεση με σημαντικές ιστορικές επετείους.
Η Μαρξιστική Σκέψη έχει αφιερώσει ως τώρα πέντε τόμους στην Οκτωβριανή Επανάσταση, στα 95 και τα 100 χρόνια της. Τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Μαρξ τιμήθηκαν με δυο αφιερώματα το 2018, ενώ παλιότερα είχαμε βγάλει και μια συλλογή αφιερωμένη στους πιο σημαντικούς μαρξιστές και άλλη μια για το μαρξισμό σήμερα. Μπορεί ακόμη να «περηφανευτούμε» ότι ήμασταν ίσως οι πρώτοι στρέψαμε την προσοχή του κοινού στην άνοδο του φασισμού στη χώρα μας, με ένα κατά γενική ομολογία αξιόλογο τεύχος τον Απρίλιο-Μάιο του 2012, λίγο πριν την είσοδο της Χρυσής Αυγής στη Βουλή. Αργότερα είχαμε ένα ακόμη αφιέρωμα στο ίδιο θέμα.
Δυο τεύχη του περιοδικού μας είχαν ως θέμα την ιστορία του ΚΚΕ. Από τα πιο σημαντικά ήταν τα τεύχη για την Κίνα, την παγκοσμιοποίηση, το εθνικό ζήτημα, τη σύγχρονη επαναστατική στρατηγική. Και τα δυο τελευταία τεύχη μας, για την Κουβανική Επανάσταση και την τέχνη στην ΕΣΣΔ στα 1917-56 έλαβαν θετικές κριτικές.
Τα τεύχη περιλαμβάνουν τόσο πρωτότυπα άρθρα συνεργατών του περιοδικού, όσο και κείμενα, ντοκουμέντα, πηγές, κ.λπ., σε μετάφραση, που κατά κανόνα δεν υπάρχουν στην υφιστάμενη ελληνική βιβλιογραφία.
Φυσικά, σημαντικό ρόλο στην επιλογή της θεματολογίας παίζει το διαθέσιμο δυναμικό για κάθε ζήτημα. Θα θέλαμε να ασχολούμαστε περισσότερο και με θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, οι τεχνολογικές εξελίξεις, κ.λπ., αλλά δυστυχώς οι δυνατότητές μας είναι πιο περιορισμένες σε αυτά τα πεδία.
Β.Μ.: Με αφορμή το 28ο τεύχος που ήταν αφιερωμένο στα 60 χρόνια της Κουβανικής Επανάστασης, κατά τη γνώμη σας ποιοι παράγοντες επέτρεψαν στο να νικήσει η Κουβανική Επανάσταση;
Σε μια επιδερμική, «εκ πρώτης όψης» ανάγνωση, η Κουβανική Επανάσταση δίνει την εικόνα του απίθανου, μιας «έκπληξης της ιστορίας». Βέβαια, οι συνθήκες στη δεκαετία του 1950 στη Λατινική Αμερική ήταν πρόσφορες για τα επαναστατικά κινήματα. Το παράδοξο είναι ότι η επανάσταση επικράτησε εκεί όπου λογικά θα αναμενόταν λιγότερο, στην αυλή των ΗΠΑ. Στο ξέσπασμα της επανάστασης στην Κούβα συνετέλεσαν όμως ισχυρά ιστορικά και κοινωνικά αίτια που καθιστούν κατανοητό το «παράδοξο».
Η Κούβα στις αρχές της δεκαετίας του 1950, αν και καθυστερημένη με τα ευρωπαϊκά μέτρα, ήταν μια σχετικά ανεπτυγμένη χώρα της Λατινικής Αμερικής, με υπολογίσιμη εργατική τάξη, ευρισκόμενη κάπως χαμηλότερα από το Μεξικό, τη Βραζιλία και την Αργεντινή. Είχε όμως μια έντονα στρεβλωμένη οικονομία, βασιζόμενη στην εποχιακή μονοκαλλιέργεια της ζάχαρης. Ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού, περίπου 20%, έμενε άνεργο για ένα μεγάλο μέρος του χρόνου που δεν απασχολούνταν στις φυτείες. Καθώς η γη ήταν εξαιρετικά συγκεντρωμένη σε μεγάλα λατιφούντια και ξένες ιδιοκτησίες, η πλειοψηφία της αγροτιάς ήταν εργάτες γης, που ζούσαν κατά ένα μεγάλο ποσοστό σε άθλιες καλύβες, χωρίς στοιχειώδεις ανέσεις και εκπαίδευση για τα παιδιά τους. Από την άλλη μεριά, ένα μεγάλο μέρος των εποχικά ανέργων βρισκόταν στις πόλεις, γεγονός που εξασφάλιζε μακροχρόνια ισχυρή υποστήριξη και εκεί στο αντάρτικο του Φιντέλ, από τη στιγμή που αυτό ξεκίνησε στην ύπαιθρο.
Οι βαθιές στρεβλώσεις της κουβανικής οικονομίας δεν επέτρεψαν στην κουβανική αστική τάξη να προωθήσει έναν εκσυγχρονισμό και αστικοποίηση ανάλογα εκείνων σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής την ίδια περίοδο. Αυτό και η ισχυρή θέση της κουβανικής μαφίας –η Κούβα ήταν τότε ουσιαστικά ο οίκος ανοχής των ΗΠΑ– συνετέλεσε στο να επιβληθεί η στυγνή, αιματηρή δικτατορία του Μπατίστα. Στις συνθήκες αυτές, εκείνο που χρειαζόταν ήταν μια διορατική ηγεσία, ικανή να συλλάβει και να εκμεταλλευθεί τις πλούσιες επαναστατικές δυνατότητες της κατάστασης. Αν ληφθούν υπόψη οι μεγάλες παραδόσεις εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων του κουβανικού λαού για πάνω από έναν αιώνα από το 1850, με τα κινήματα του Σέσπεδες, του Μαρτί, κ.ά., τελικά δεν πρέπει να εκπλήσσει που η ηγεσία αυτή βρέθηκε στο πρόσωπο του Φιντέλ και του Τσε.
Κοντολογίς, η Κούβα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 είχε καταστεί, με την ορολογία του Λένιν, ο «αδύνατος κρίκος» στην καπιταλιστική αλυσίδα της Λατινικής Αμερικής. Η Κουβανική Επανάσταση δεν ήταν μια σύμπτωση, ούτε προϊόν της υποκειμενικής αυθαιρεσίας κάποιων αθεράπευτων ρομαντικών. Ήταν μια μεγάλη λαϊκή επανάσταση με ισχυρή στήριξη στο προλεταριάτο, ιδιαίτερα τους εργάτες γης. Το γεγονός ότι το Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα (το ΚΚ της Κούβας) αντιτάχθηκε, λόγω της δογματικής σταλινικής του θεώρησης, είχε ως συνέπεια να τεθεί επικεφαλής μια πηγαία ριζοσπαστική επαναστατική ηγεσία, εκφρασμένη από το Κίνημα 26ης Ιούλη. Αλλά αυτή η ηγεσία, του Φιντέλ, του Τσε και των συντρόφων τους, εκπλήρωσε στην πράξη το ρόλο μιας πραγματικής επαναστατικής πρωτοπορίας.
Αργότερα βέβαια, κυρίως λόγω της αλλαγής των συνθηκών στη δεκαετία του 1960, παρά τις προσπάθειες του Τσε, η Κουβανική Επανάσταση δεν μπόρεσε τελικά να επεκταθεί στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Β.Μ.: Πώς εξηγείται η μεγάλη αντοχή που έδειξε ιστορικά ο κουβανικός λαός;
Πραγματικά, είναι ίσως δύσκολο να αποτυπωθεί με λόγια η αντοχή που έχει επιδείξει η Κουβανική Επανάσταση. Ενώ στην τελευταία 20ετία βιώσαμε τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την καπιταλιστικοποίηση της Κίνας, δυο τεράστιων χωρών, η μικρή Κούβα όχι μόνο άντεξε στις τρομερές δυσχέρειες και δοκιμασίες της «Ειδικής Περιόδου» μετά το 1990, αλλά κατάφερε να διατηρήσει βασικά τη σοσιαλιστική δομή της οικονομίας της. Και εδώ υπάρχουν αντικειμενικοί όσο και υποκειμενικοί παράγοντες που καθιστούν κατανοητή την αντοχή του κουβανικού λαού.
Ένα πρώτο σημείο είναι ότι, σε αντίθεση με ό,τι συνέβηκε σε πολλές άλλες χώρες του Τρίτου Κόσμου, η επανάσταση στην Κούβα δεν περιορίστηκε στα δημοκρατικά όρια αλλά μετατράπηκε σε σοσιαλιστική. Η νίκη των επαναστατών το 1959 ακολουθήθηκε από τη λύση του αγροτικού ζητήματος, με τη διανομή της γης στους άκληρους αγρότες, και μια σειρά φιλολαϊκά μέτρα, που εξασφάλισαν μια καθολική λαϊκή υποστήριξη στην επαναστατική κυβέρνηση. Ωστόσο, η πίεση του ιμπεριαλισμού, εκφρασμένη και με την επέμβαση στον Κόλπο των Χοίρων το 1961, έδωσε την ώθηση για το πέρασμα στο σοσιαλιστικό στάδιο. Απαλλοτριώθηκαν το μεγάλο κεφάλαιο, οι ξένες πολυεθνικές και οι εγχώριες καπιταλιστικές επιχειρήσεις, χωρίς όμως να συνοδευτεί αυτό με μια βίαιη κολεκτιβοποίηση του αγροτικού τομέα όπως είχε γίνει στην ΕΣΣΔ επί Στάλιν. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα να υπάρξουν σημαντικές βελτιώσεις στη ζωή του λαού, γεγονός που εδραίωσε τα κοινωνικά στηρίγματα της επανάστασης.
Από την άλλη μεριά –και εδώ υπεισέρχεται αυτό που αποκάλεσα υποκειμενικό παράγοντα– καθοριστικό ρόλο έπαιξε η φωτισμένη, υποδειγματική ηγεσία του Φιντέλ και του Τσε. Χάρη σε αυτήν η Κούβα δεν έγινε «άλλη μια επανάσταση που τρώει τα παιδιά της». Φυσικά, στην πορεία της επανάστασης μετά το 1960 σημειώθηκαν λάθη, στα οποία είχαν αναφερθεί κατά καιρούς ο Τσε και ο Φιντέλ. Δεν υπήρξε όμως μια συνολική εκφυλιστική διαδικασία, διατηρήθηκαν οι δημοκρατικές νόρμες της επανάστασης και υπήρχε πάντα μια ειλικρινής διάθεση συζήτησης και διόρθωσης των λαθών.
Αν συγκρίνουμε την εξέλιξη της Κούβας μετά τη νίκη της επανάστασης με εκείνη της ΕΣΣΔ μετά το θάνατο του Λένιν, θα διαπιστώσουμε μια τυπική αναλογία αλλά και μια θεμελιώδη διαφορά ανάμεσα στο ηγετικό δίδυμο του Τσε και του Φιντέλ από τη μια, και του Τρότσκι και του Στάλιν από την άλλη. Ο Τσε είναι φανερό ότι έδινε, όπως και ο Τρότσκι, μεγαλύτερη έμφαση στη διεθνή επέκταση της Κουβανικής Επανάστασης. Ο Φιντέλ, από την άλλη, απέδιδε προτεραιότητα στην προώθηση των επαναστατικών μετασχηματισμών στην ίδια την Κούβα και αυτό θυμίζει εν μέρει την προοπτική του Στάλιν. Η θεμελιώδης διαφορά είναι ότι με τον Τσε και τον Φιντέλ αυτή η επιλογή δεν πολώνεται σε ένα διαζευκτικό δίλημμα τύπου «Διαρκής επανάσταση ή σοσιαλισμός σε μια μόνη χώρα», όπως έγινε στην ΕΣΣΔ ανάμεσα στον Τρότσκι και τον Στάλιν. Ο Τσε και ο Φιντέλ κατανοούσαν ότι η εθνική και η διεθνής διάσταση της επανάστασης, αν και μπορεί να συγκρούονται περιστασιακά, κάποτε μάλιστα ισχυρά, αποτελούν στην πραγματικότητα δυο αναγκαίες συμπληρωματικές όψεις κάθε επαναστατικής διαδικασίας.
Από αυτή την άποψη, η μεγάλη αξία της Κουβανικής Επανάστασης, και του Φιντέλ και του Τσε ως των ιστορικών εμπνευστών και καθοδηγητών της, είναι ότι έδειξε συγκεκριμένα τη διαλεκτική ενότητα των αντιθετικών καθηκόντων της επανάστασης.
Ένα ερώτημα που με απασχόλησε στη διάρκεια της έρευνας για το αφιέρωμα στην Κουβανική Επανάσταση, είναι τι θα γινόταν αν ο Φιντέλ και ο Τσε είχαν σκοτωθεί κατά την επιστροφή τους στην Κούβα με το πλοιάριο Γκράνμα το Νοέμβρη του 1956. Είναι κάτι που μπορούσε να είχε συμβεί, δεδομένου ότι λιγοστοί αντάρτες, περί τους 20 από τους 82, επέζησαν της απόβασης.
Φυσικά το ερώτημα είναι υποθετικό και δεν επιδέχεται κατηγορηματική απάντηση. Μεταξύ των επαναστατών υπήρχαν και άλλοι ικανοί ηγέτες όπως ο Παΐς και ο Σιενφουέγος και είναι βέβαιο ότι το επαναστατικό κίνημα θα προχωρούσε. Η προσωπική μου αίσθηση είναι ότι το κίνημα θα πετύχαινε πάλι την ανατροπή της δικτατορίας του Μπατίστα. Στη συνέχεια όμως οι χειρισμοί των άλλων ηγετών δεν θα ήταν εξίσου επαρκείς και η πορεία της επανάστασης θα ήταν οπωσδήποτε διαφορετική και λιγότερο καλή.
Από αυτή την άποψη η Κουβανική Επανάσταση μας παρέχει και ένα καίριο μάθημα για το σημαντικό ρόλο της προσωπικότητας στην ιστορία. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στις συνωμοσίες της αμερικάνικης υπερδύναμης (συνωμοσίες που περιλάμβαναν αμέτρητες απόπειρες για τη δολοφονία του Φιντέλ, αλλά και συνεχή σαμποτάζ, ανατινάξεις, κοκ, πέρα από το εμπάργκο) για να πειστεί γι’ αυτό.
Β.Μ.: Πόσο δύσκολο είναι να συνεχίσει η Κούβα, τώρα που εντείνεται ο αποκλεισμός (εμπάργκο) από τις Η.Π.Α. και όχι μόνο;
Ο αποκλεισμός έχει προκαλέσει πράγματι μια συνεχή αιμορραγία στην οικονομία της Κούβας. Σύμφωνα με στοιχεία της κουβανικής κυβέρνησης, οι ετήσιες απώλειες στις μέρες μας λόγω του αποκλεισμού ανέρχονται σε πάνω από 4 δις δολάρια, συνολικά δε ο αποκλεισμός μέσα σε 60 χρόνια έχει κοστίσει στην Κούβα περί τα 150 δις δολάρια. Όταν υπήρχε η ΕΣΣΔ και το σοσιαλιστικό στρατόπεδο οι συνέπειες ασφαλώς ήταν πιο διαχειρίσιμες χάρη στην οικονομική βοήθεια της ΕΣΣΔ. Μετά το 1990 όμως, ιδιαίτερα στη διάρκεια της Ειδικής Περιόδου, έγιναν πολύ πιο επαχθείς. Παρ’ όλα αυτά, η Κούβα έχει αποκτήσει αρκετή εμπειρία σε αυτό τον τομέα και έχει μάθει να ξεπερνά τις δυσχέρειες, έστω και με ένα σοβαρό οικονομικό κόστος.
Ο αποκλεισμός από μόνος του αποδείχτηκε ανίκανος να ανατρέψει το κουβανικό επαναστατικό καθεστώς. Ο αυξημένος κίνδυνος σήμερα σχετίζεται με το γεγονός ότι το εμπάργκο συνδέεται με την εφαρμογή στην Κούβα μιας πολιτικής αντίστοιχης με τη ρωσική ΝΕΠ επί Λένιν, η οποία επιτρέπει το σχηματισμό εγχώριων αστικών στοιχείων και περιλαμβάνει επίσης ξένες επενδύσεις στην Κούβα.
Αυτή η πολιτική είναι απολύτως αναγκαία. Χωρίς την εφαρμογή της η κουβανική οικονομία θα έφτανε γρήγορα σε αδιέξοδο. Ανοίγει επίσης δυνατότητες για οικονομική ανάπτυξη, ιδιαίτερα σε τομείς όπως ο τουρισμός και οι υποδομές. Η Κούβα εξακολουθεί να προσφέρει σήμερα στους πολίτες της σημαντικές κοινωνικές παροχές στην παιδεία, την υγεία και την εξασφάλιση των βασικών ειδών διατροφής.
Από την άλλη μεριά, το πολύ σοβαρό πρόβλημα είναι ότι ο κρατικός τομέας της οικονομίας, ενώ διαθέτει δυναμικούς κλάδους όπως η βιοτεχνολογία και η φαρμακευτική βιομηχανία, συνολικά υστερεί σε αποτελεσματικότητα απέναντι στον αναπτυσσόμενο ιδιωτικό τομέα. Σημαντικοί τομείς όπως η ενέργεια, οι υποδομές και οι υπηρεσίες μένουν πίσω, ενώ υπάρχει υπερβολική γραφειοκρατία. Στις συνθήκες αυτές, είναι δυνατό, αν τα εγχώρια αστικά στοιχεία ισχυροποιηθούν, σε συνδυασμό με το εμπάργκο, να υπερισχύσουν στον ανταγωνισμό με τον κρατικό σοσιαλιστικό τομέα.
Χωρίς να αποκλείεται να συμβεί στο μέλλον, μέχρι τώρα αυτό δεν έχει συμβεί. Δεν έχουμε στην Κούβα εμφάνιση εκατομμυριούχων και δισεκατομμυριούχων, όπως συνέβηκε, π.χ., στην Κίνα.
Η παραπέρα πορεία της Κούβας θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της ηγεσίας της να επιτύχει έναν ουσιαστικό εκσυγχρονισμό του κρατικού τομέα ώστε να υποτάξει τον αναπτυσσόμενο ιδιωτικό. Σημαντικό ρόλο θα παίξει η σύνδεση με τις μαρξιστικές παραδόσεις των κλασικών, με τις οποίες είχε πάντα μικρή επαφή ο κουβανικός μαρξισμός, όπως εξειδικεύτηκε στο έργο του Τσε, και η μελέτη και αξιοποίηση ιδιαίτερα των εμπειριών της ΝΕΠ.
Β.Μ.: Τι ετοιμάζετε στο επόμενο τεύχος;
Στο επόμενο τεύχος 30 θα συνεχιστεί το αφιέρωμα στην Κούβα. Ενώ το τεύχος 28 αφορούσε κυρίως την Κουβανική Επανάσταση και την πορεία της ως τις μέρες μας, το νέο αφιέρωμα φιλοδοξεί να δώσει μια εικόνα της κουβανικής κοινωνίας σήμερα, με τα προβλήματα και τις αντιθέσεις της. Αρχικά το προγραμματίζαμε για το τεύχος 29, αναβλήθηκε όμως για να προετοιμαστεί καλύτερα.
Αυτό μου δίνει την αφορμή να αναφέρω μερικά ξεχωριστά επιτεύγματα της σύγχρονης Κούβας. Ένα από αυτά, ίσως το πιο εντυπωσιακό, αφορά στη βρεφική θνησιμότητα και τη μέση διάρκεια ζωής, όπου η Κούβα έχει επιτύχει εφάμιλλους, αν όχι καλύτερους, δείκτες με τις ΗΠΑ, ενώ ξοδεύει για την υγεία ανά άτομο περίπου 5% από το αντίστοιχο ποσό που δαπανάται ανά άτομο στις ΗΠΑ. Η διαφορά έγκειται, βέβαια, στο ότι στην Κούβα δίνεται μεγάλη έμφαση στην πρόληψη, οπότε οι δαπάνες περιορίζονται, ενώ στις ΗΠΑ το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών πηγαίνει στη διαφήμιση, στο αντιπαραγωγικό ασφαλιστικό σύστημα, που αφήνει έξω δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανούς, και στα μπόνους των μεγαλογιατρών.
Σημαντικά είναι τα επιτεύγματα της Κούβας στην πράσινη ανάπτυξη, όπου έχει εγκριθεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες. Η Κούβα είναι η μόνη χώρα στη Καραϊβική και μια από τις λίγες χώρες του κόσμου όπου, χάρη στην κρατική μέριμνα, αυξάνεται η δασοκάλυψη. Όταν επικράτησε η επανάσταση, λόγω της αποψίλωσης των δασών για τη φύτευση ζαχαροκάλαμου, η δασική κάλυψη της Κούβας είχε μειωθεί σε μόλις 14%, σήμερα όμως είναι πάνω από 30%. Τέλος, στη σειρά αλλά όχι και στη σημασία, καθοριστική είναι η συμβολή της Κούβας στην ιατρική περίθαλψη και την καταπολέμηση ασθενειών διεθνώς, με την αποστολή γιατρών αλλά και την εκπαίδευση ξένων φοιτητών στη Λατινοαμερικάνικη Σχολή Ιατρικής στην Αβάνα.
Η Κούβα δεν εξάγει όπλα μαζικής δολοφονίας όπως οι ιμπεριαλιστές αλλά γιατρούς. Οι επιτυχίες της δείχνουν τι έξοχα αποτελέσματα θα μπορεί να επιτύχει ο σοσιαλισμός σε μια πιο προηγμένη χώρα.
Από την άλλη μεριά, δεν παύουν να υπάρχουν σοβαρά προβλήματα, όπως οι πολύ χαμηλοί μισθοί στον κρατικό τομέα, που ωθούν πολλούς επιστήμονες να φεύγουν στο εξωτερικό, οι δυσμενείς συνέπειες από το διπλό νόμισμα, η αύξηση των ανισοτήτων, λόγω της εισροής δολαρίων από εμβάσματα των Κουβανών στο Μαϊάμι, που πηγαίνουν σε μια μερίδα μόνο του πληθυσμού, κοκ.
Συμπερασματικά, θα έλεγα πως ο κουβανικός λαός έχει αποδείξει την υποστήριξή του στην επανάσταση και σήμερα είμαστε σε μια κρίσιμη στιγμή όπου η επανάσταση και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας πρέπει να επιβεβαιώσουν εκ νέου τη στήριξη και την υποστήριξή τους στο λαό, με διαφορετικούς, πιο σύνθετους τρόπους από ό,τι στο παρελθόν.
Β.Μ.: Πώς μπορεί κάποιος να προμηθευτεί το περιοδικό;
Όπως πολλά άλλα περιοδικά, η Μαρξιστική Σκέψη διατίθεται σε κεντρικά βιβλιοπωλεία στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, ώστε στις δυο μεγάλες πόλεις είναι εύκολο να τη βρει κανείς. Στην επαρχία τα πράγματα είναι χειρότερα, παρότι πηγαίνει σε κάποια βιβλιοπωλεία.
Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και αν δεν πηγαίνει σε μια πόλη, δεν είναι τελικά δύσκολο να προμηθευτεί κανείς το περιοδικό. Στην ιστοσελίδα των Εκδόσεων Τόπος, που διακινούν τη Μαρξιστική Σκέψη, υπάρχει ιδιαίτερη σελίδα, με αναρτημένα Δελτία Τύπου όλων των τευχών, http://www.toposbooks.gr/contents/books2.php?bid=56&bcid=4. Ο καθένας μπορεί να δει εκεί και να παραγγείλει από τις Εκδόσεις Τόπος όποια τεύχη τον ενδιαφέρουν.
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
10/11/2019
*Ο Χρήστος Κεφαλής είναι μέλος της ΣΕ της Μαρξιστικής Σκέψης και συγγραφέας.
