Καχάμπρε
του Αρμάντο Ρομέρο
εκδόσεις Τόπος/Μοτίβο
συζήτηση με την μεταφράστρια
Αγαθή Δημητρούκα
Β.Μ: Ποιος είναι ο «πρωτοεμφανιζόμενος» στην Ελλάδα, Κολομβιανός συγγραφέας Αρμάντο Ρομέρο;
-Ο Αρμάντο Ρομέρο πρωτοεμφανίζεται με βιβλίο του στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι άγνωστος στο ελληνικό κοινό. Προσωπικά, έχω παρουσιάσει ποιήματά του σε μετάφρασή μου στο λογοτεχνικό περιοδικό Ποιητική, και μάλιστα δύο φορές, στο λογοτεχνικό ένθετο της Ελευθεροτυπίας Βιβλιοθήκη και πρόσφατα στο ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό Χάρτης. Και το σπουδαιότερο, τα έργα του διδάσκονται στο Τμήμα Ισπανικής Γλώσσας και Μετάφρασης του ΕΚΠΑ εδώ και δεκαετίες και γοητεύουν πολλούς φοιτητές που εκπονούν εργασίες πάνω σ’ αυτά. Δεν είναι τυχαίο που ο Ρομέρο τιμήθηκε ως Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατά τα άλλα, ο Αρμάντο Ρομέρο γεννήθηκε στην πόλη Κάλι της Κολομβίας το 1944, ταξίδεψε και διέμεινε σε πολλές χώρες -και πολύ συχνά στην Ελλάδα- και ζει στις ΗΠΑ διδάσκοντας στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι Ισπανοαμερικανική Λογοτεχνία, για την ακρίβεια μόλις συνταξιοδοτήθηκε. Στην πατρίδα του, ως νέος συμμετείχε στην αρχική ομάδα του ποιητικού κινήματος «Ναδαϊσμός». Στη συνέχεια εξέδωσε πολλές ποιητικές συλλογές -τρεις με ελληνική θεματολογία-, διηγήματα και μυθιστορήματα. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες, όπως: αγγλικά, βουλγαρικά, γαλλικά, γερμανικά, δανικά, ελληνικά, ιταλικά, πολωνικά και τουρκικά.
Β.Μ: Ποια η θεματολογία που επιλέγει να αναπτύξει και να μελετήσει στα έργα του;
Η θεματολογία, όπως είναι φυσικό, ποικίλει. Στα πεζά του θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ως βασική σταθερά τα κοινωνικά, πολιτικά, ακόμα και εθνολογικά ζητήματα. Τα ποιήματά του είναι πιο υπαρξιακά, κάποιες φορές συνομιλούν με άλλους ποιητές και πολύ συχνά έχουν ερωτικό θέμα δοσμένο με καθαρό λυρισμό.
Β.Μ: Τι θα διαβάσουμε στο βιβλίο του (Καχάμπρε) που πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, σε δική σας μετάφραση;
Ένα συναρπαστικό ερωτικό θρίλερ με πλοκή αστυνομικού, αλλά με παντελή απουσία της αστυνομίας, το οποίο, σαν τον ομώνυμο ποταμό, κουβαλάει και αναδεικνύει πληθώρα κοινωνικοπολιτικών, πολιτισμικών και εθνολογικών στοιχείων, που είναι από άγνωστα μέχρι και εξωτικά για τον ευρωπαίο αναγνώστη.
Β.Μ: Ποιο είναι το κοινωνικοπολιτικό αλλά και το πολιτισμικό πλαίσιο που περιβάλλει την Καχάμπρε;
Να εξηγήσουμε ότι το μυθιστόρημα μας μεταφέρει στην Καχάμπρε, την περιοχή της Κολομβίας που παίρνει το όνομά της από τον ομώνυμο ποταμό, η οποία βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της χώρας και βρέχεται από τον Ειρηνικό ωκεανό. Χρονικά, πηγαίνουμε πίσω στη δεκαετία του εβδομήντα, σε μια χρονική περίοδο που μοιάζει με σύντομη ανάπαυλα ανάμεσα σε πολιτικές αναταραχές, δικτατορίες και ανακατατάξεις. Η Καχάμπρε κατοικείται από Αφροκολομβιανούς, απόγονους των Αφρικανών σκλάβων του δέκατου έβδομου αιώνα που τους έφερναν με καραβιές οι δουλέμποροι για να τους πουλήσουν κυρίως σε χρυσοθήρες. Οι ελάχιστοι λευκοί στην περιοχή, όπως οι θείοι του αφηγητή, είναι πρόσφατοι άποικοι από την ενδοχώρα, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην Καχάμπρε εκμεταλλευόμενοι την πλούσια και σπάνια ξυλεία της τροπικής ζούγκλας. Οι Αφροκολομβιανοί παραμένουν σκλάβοι της φτώχειας, αλλά και φορείς ενός πολιτισμού που έχει τις ρίζες του στην Αφρική, όπως φαίνεται στα έθιμα, στις μουσικές, στους τρόπους ένδυσης και στα φαγητά τους.
Β.Μ: Πόσο μας βοηθά το βιβλίο αυτό να κατανοήσουμε τα ήθη, τα έθιμα αλλά και τον τρόπο διαβίωσης των ιθαγενών πληθυσμών της Κολομβιανής γης; (σχ. Μια περιοχή με γκρίνγκος, τυχοδιώκτες χρυσοθήρες, καταπατητές αλλά και ιθαγενείς πληθυσμούς)
Το μυθιστόρημα Καχάμπρε μάς βοηθάει απόλυτα να τα κατανοήσουμε όλα αυτά, καθώς δίνονται με το ανάλογο συναίσθημα από τον συγγραφέα, δηλαδή με αγάπη για τον γηγενή πληθυσμό και με ειλικρίνεια προς τον αναγνώστη. Προτιμώ το επίθετο «γηγενής», γιατί το «ιθαγενής» χαρακτηρίζει τους προκολομβιανούς πληθυσμούς, αυτούς που υπήρχαν πριν να πάνε στην Αμερικανική Ήπειρο οι Ισπανοί κατακτητές, οι οποίοι με τη σειρά τους έφεραν και τους υπόλοιπους: γκρίνγκο, τυχοδιώκτες, χρυσοθήρες, καταπατητές, δουλέμπορους, ακόμα και στελέχη των ναζί.
Β.Μ: Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας εκείνο το στοιχείο που κάνει το βιβλίο τόσο σπουδαίο και σημαντικό ανάγνωσμα;
Κατά τη γνώμη μου, πέρα από τη συγγραφική και αφηγηματική αρετή του Ρομέρο, το στοιχείο που εκτοξεύει στα ύψη το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι η ακτιβιστική θα έλεγα υπεράσπιση της γυναίκας μέσα σε μια περίκλειστη κοινωνία που τη θέλει εργαλείο της, υπεράσπιση που αναδεικνύει τη γυναίκα ως συνδετικό, συνθετικό και εξελικτικό παράγοντα αυτής της κοινωνίας-καθρέφτη μιας ολόκληρης φυλής.
Β.Μ: Πως ήταν η εμπειρία της μετάφρασης και τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε; Ρωτάω, γιατί έχουμε να κάνουμε με ένα έργο, με έντονη προφορικότητα και με πολλές λέξεις άγνωστες στην Ελληνική πραγματικότητα!
Η εμπειρία της μετάφρασης, δε θα το πιστέψετε, ήταν χαρούμενη σαν γιορτή διαρκείας.
Με τον Αρμάντο και την ελληνικής καταγωγής σύζυγό του, την -ελληνιστί- Κωνσταντίνα Λαρδά, είμαστε φίλοι από το 1987. Είχαν έρθει για να γνωρίσουν από κοντά τον Νίκο Γκάτσο, που τον γνώριζαν από τις μεταφράσεις και τις διηγήσεις του θείου τους Κωνσταντίνου Λαρδά, ο οποίος το 1966 είχε εκπονήσει διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν με θέμα την Αμοργό και συνέχιζε να διατηρεί φιλία με τον ποιητή αλλά και μαζί μου. Πού να φανταζόμασταν τότε ότι ο Αρμάντο θα συνεργαζόταν με τον Βιθέντε Φερνάντεθ για την ισπανική έκδοση της Αμοργού και άλλων ποιημάτων του Γκάτσου κι ότι εγώ θα μετέφραζα τα βιβλία του Κολομβιανού φίλου μας! Αλλά αυτά είναι τα καλά της ζωής.
Λοιπόν, οι δυσκολίες για τη μεταφορά του Καχάμπρε στα ελληνικά, όπως κάθε καλόπιστος αναγνώστης μπορεί να φανταστεί, ήταν πολλές και ποικίλες και θα κατέληγαν ανυπέρβλητες αν δεν προϋπήρχε αυτή η φιλία, η εμπιστοσύνη και η αμοιβαία εκτίμηση που μας δένει με τον Αρμάντο. Δούλευα όλη μέρα, έβλεπα βίντεο με έθιμα, τραγούδια και μαγειρέματα της περιοχής αναζητώντας κάτι για να διευκολυνθεί ο Έλληνας αναγνώστης, σημείωνα απορίες και, κάθε δεύτερα μεσάνυχτα, έστελνα στον Αρμάντο έναν κωδικό Zoom και, ως τις τέσσερις τα ξημερώματα, είχαμε λύσει όχι μόνο τις απορίες των δύο ημερών αλλά κι όλα τα θέματα του πλανήτη και προλαβαίναμε να ανατρέξουμε στις παραποτάμιες μνήμες μας: Καχάμπρε, εκείνος; Αχελώο, εγώ!
Η προφορικότητα που λέτε είναι χαρακτηριστικό και της προσωπικής μου γραφής, οπότε η επίτευξή της δε με δυσκόλεψε. Οι πολλές άγνωστες λέξεις για μας, αλλά και η διαφορετική μορφολογία του εδάφους, η διαφορετική πανίδα και χλωρίδα και η διαφορετική αντίληψη των μεγεθών, π.χ. λένε θάλασσα και εννοούν ωκεανό, αν δεν είχα αυτή τη σχέση με τον συγγραφέα, θα με τρόμαζαν και δε θα αναλάμβανα τη μετάφραση. Ευτυχώς, είχα πολύ καλή συνεννόηση με την Άρτεμι Λόη, υπεύθυνη παραγωγής, και τη Λένια Μαζαράκη, διορθώτρια του βιβλίου, οι οποίες μού έκαναν καίριες υποδείξεις. Επίσης, εκτός από τις ενδοκειμενικές μικροεπεξηγήσεις του τύπου «σούπα», «πίτα» ή «όστρακο», τα ίδια άρθρα για ίδιες ομάδες λέξεων ή κυρίων ονομάτων, όπως οι πόλεις, οι οικισμοί, οι ποταμοί κλπ., πήρα την πρωτοβουλία να προσθέσω υποσημειώσεις και γλωσσάρι, τα οποία βοηθούν τον αναγνώστη να εξοικειωθεί με τις διαφορές που προανέφερα.
Σήμερα, ο «τόπος» του μυθιστορήματος, έχει ανακηρυχθεί εθνικό πάρκο, όπου απαγορεύεται η υλοτόμηση, ο πληθυσμός έχει μειωθεί δραματικά, οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι οστρακοσυλλέκτριες και τα καρτέλ ναρκωτικών κάνουν την περιοχή απρόσιτη.
Β.Μ: Τι άλλο να περιμένουμε -μεταφρασμένο στα Ελληνικά- από τον Αρμάντο Ρομέρο;
Μια ποιητική συλλογή που θα περιλαμβάνει τα τρία βιβλία του Ρομέρο με ελληνικά θέματα που ανέφερα στην αρχή κι έχουν τους τίτλους: Ερωτικά τετράγραμμα, Το χρώμα του Αιγαίου και Άγιον Όρος. Και στη συνέχεια, βλέπουμε. Προς το παρόν, υποστηρίζουμε το μυθιστόρημα Καχάμπρε, και το χαιρόμαστε.
-Κύριε Μπουμπάκη, σας ευχαριστώ!
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Δεκέμβρης 2021
Φωτογραφία:Πάνος Γιαννακόπουλος
Η κ. Αγαθή Δημητρούκα είναι συγγραφέας, στιχουργός και μεταφράστρια.
