Μπερνάντο Ατσάγα
εκδόσεις Εκκρεμές
συνάντηση με τον Στράτο Ιωαννίδη
και συζήτηση για τα έργα του
του Βάσκου λογοτέχνη
Β.Μ: Ποιος είναι ο Μπερνάντο Ατσάγα;
Ο Μπερνάρντο Ατσάγα γεννήθηκε το 1951 στο χωριό Αστεάσου, της βασκικής επαρχίας Γκιπούθκουα, από μητέρα δασκάλα και πατέρα ξυλουργό. Είναι πτυχιούχος Οικονομικών Επιστημών και ασχολήθηκε με διάφορες εργασίες μέχρι που, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία.
Η αξία του έργου του αναγνωρίστηκε από τα πρώτα βιβλία του όπως το Ομπαμπακοάκ του κυκλοφόρησε το 1989 και έλαβε πληθώρα βασκικών, ισπανικών και άλλων διεθνών βραβείων.
Το Ομπαμπακοάκ ακολούθησαν μυθιστορήματα όπως Ένας άνθρωπος μόνος, Εκείνοι οι Ουρανοί και βιβλία ποίησης όπως Ποιήματα και Υβρίδια, καθώς και παιδικά διηγήματα. Από τα τελευταία μυθιστορήματά του, το Siete casas en Francia (Επτά σπίτια στη Γαλλία, το 2009), προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στην Ευρώπη. Αναφέρεται στο Κονγκό, όταν υπήρξε Βελγική αποικία, και στη γενοκτονία του πληθυσμού του στις αρχές του 20ου αιώνα.
Συνολικά, το έργο του έχει μεταφραστεί σε τριάντα δύο γλώσσες. Η έκδοση στα βασκικά του τελευταίου μεταφρασμένου στα ελληνικά, Ο Γιος του Ακορντεονίστα, τιμήθηκε με το Βραβείο των Κριτικών της Ισπανίας του 2003 και το Αργυρό Βραβείο της Χώρας των Βάσκων. Η ιταλική μετάφρασή του βραβεύτηκε το 2008 με το Premio Grinzane Cavour. Η αγγλική μετάφρασή του βραβεύτηκε του 2010 με το Times Literary Supplement Translation prize, στη Μεγάλη Βρετανία. Ο Μπερνάρντο Ατσάγα θεωρείται ήδη ένας από τους δημιουργούς με το μεγαλύτερο βάθος και πρωτοτυπία στο λογοτεχνικό πανόραμα της αρχής τούτου του αιώνα.
Τον Απρίλιο του 2012, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 25 χρόνων από την έκδοση του βιβλίου του Ομπαμπακοάκ, πολλά κρατικά και ιδιωτικά ιδρύματα τέχνης και πολιτισμού, στη Μαδρίτη, καθώς και σε άλλες πόλεις της Ισπανίας, διοργάνωσαν πολυήμερες εκδηλώσεις για τα τιμήσουν τον συγγραφέα του, αλλά και τη σημασία που είχε στο έργο του η συνεργασία του με άλλους λογοτέχνες, καθώς και με καλλιτέχνες άλλων τομέων, μουσικούς, ζωγράφους, ηθοποιούς, σκηνοθέτες κ.λπ. Διάφορα έργα του, ακόμα και Ο γιος του ακορντεονίστα, ενέπνευσαν θεατρικά έργα. Άλλα, πάλι, έγιναν κινηματογραφικές ταινίες.
Το τελευταίο βιβλίο του, με τίτλο 1937, Vidas y Bombas (1937, Βίοι και βόμβες), που κυκλοφόρησε στην Ισπανία το 2012, αποτελεί μια συλλογή τεσσάρων διηγημάτων, διαφορετικών συγγραφέων, μεταξύ των οποίων και του ιδίου· αναφέρεται στον βομβαρδισμό της Γκερνίκας την άνοιξη του 1937, πριν από εβδομήντα τόσα χρόνια.
Ο συγγραφέας παρουσίασε το βιβλίο του, Ο Γιος του Ακορντεονίστα, στις 15/5/13 στο Ινστιτούτο Θερβάντες της Αθήνας και στις 17/5/13 στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου.
Β.Μ: Πείτε μας δυο λόγια για το έργο του (και τη θεματολογία που επιλέγει) μιας και καταπιαστήκατε με την μετάφραση του συνόλου του στα Ελληνικά.
Ο συγγραφέας, μέσω των ηρώων του, επιχειρεί να ανασυστήσει το παρελθόν, αναζητώντας μια απάντηση στα προβλήματα του σήμερα. Εξετάζοντας την αντιπαράθεση των ανθρώπων της χώρας του σε μια δεδομένη εποχή, προσπαθεί να διδαχθεί από τα λάθη τους. Εξετάζει τη συγχρονία με βάση τη διαχρονία. Το παρελθόν συγχωνεύεται με το παρόν σε ένα πολυφωνικό μείγμα, όπου τα θέματα και οι αιτίες πηγαινοέρχονται στο χρόνο για να ανακαλύψουν τα μύχια κίνητρα της συμπεριφοράς των πρωταγωνιστών, αλλά και τις συνέπειές τους στη σημερινή καθημερινότητα. Προτείνει τον εκσυγχρονισμό της παράδοσης, δηλαδή τον εκσυγχρονισμό των ανθρώπινων σχέσεων κατά το παρόν. Η αγάπη του για τη μητρική του γλώσσα γοητεύει το ελληνικό κοινό. Η ελληνική γλώσσα, όπως και η βασκική, βρίσκεται σε μειονεκτική θέση, απειλείται με εξαφάνιση. Κάθε λέξη της που χάνεται, κάθε όρος της που αντικαθίσταται από έναν άλλον, γενικότερης έννοιας ή της μόδας, κάνει πολλούς να αισθάνονται ότι πλησιάζει το τέλος μιας παράδοσης αιώνων. Ζούμε σε έναν οικουμενικό πολιτισμό, αλλά, αν δεν θέλουμε να εξαφανιστούμε σαν λαοί, οφείλουμε να αναζητήσουμε τρόπους επαφής και επικοινωνίας διατηρώντας ταυτόχρονα την ιδιοπροσωπία μας.
Β.Μ: Πως θα χαρακτηρίζατε τη γραφή του;
Σαν αυτόν που γκρεμίζει ένα σπίτι και υψώνει στη θέση του ένα καινούργιο, αλλά με το πνεύμα εκείνου που βρίσκει το ξυλόγλυπτο ενός βοσκού, ο οποίος έχει πλέον φύγει, και αποφασίζει να χαράξει ξανά τις γραμμές για να δώσει ένα καλύτερο φινίρισμα στο σκίτσο, στις φιγούρες.
Β.Μ: Τι ρόλο διαδραμάτισε στα ισπανικά γράμματα, και όχι μόνο;
Σύμφωνα με τη βασκική παράδοση, το ταυτοτικό χαρακτηριστικό του Βάσκου είναι η γλώσσα του (για παράδειγμα, όπως του Έλληνα είναι η παιδεία, του Εβραίου είναι η θρησκεία κ.λπ.) Οι υπέρμαχοι του φρανκικού καθεστώτος επιτιμούσαν τους Βάσκους που επέμεναν να μιλάνε τη γλώσσα τους δημόσια· οι εφημερίδες αναφέρονταν στην βασκική σαν «γλώσσα χωριάτικη», ανίκανη να ανταποκριθεί στον στοχασμό, αν και το πρώτο βιβλίο στα βασκικά χρονολογείται από το 1545. Τα ισπανικά γράμματα, μετά τη δικτατορία, μάλλον καλωσόρισαν τη γραπτή, πλέον, ως νέα βασκική γλώσσα στη χώρα που, ως τότε, μιλιόταν παράνομα, για να δείξουν ότι το βασκικό έθνος περιλαμβάνεται στη νέα δημοκρατική Ισπανία.
Β.Μ: Τι είναι αυτό που κάνει το Ομπαμπακόακ τόσο ξεχωριστό (μεταφράζεται σε δεκατέσσερις χώρες και κερδίζει το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Ισπανίας, το Βραβείο της Χώρας των Βάσκων καθώς και το Βραβείο MillePages );
Όλα τα έργα του Ατσάγα υπαινίσσονται ότι ο έρωτας, η συντροφικότητα και η φιλία είναι οι σχεδίες πάνω στις οποίες διαπλέουν οι ήρωές του τα αφρισμένα νερά της ιστορίας – και οι μόνες πιθανότητες της σωτηρίας τους. Ωστόσο, το Ομπαμπακόακ είναι και ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν στην Ισπανία, μερικά χρόνια μετά τον θάνατο του Φρ. Φράνκο. Είναι ένα βιβλίο γραμμένο στην εουσκάρα, τη γλώσσα που απαγορευόταν να μιλιέται, να διδάσκεται και να γράφεται στη χώρα όπου διοικούσε ο δικτάτορας Φράνκο. Μετά το θάνατό του, η λογοτεχνία της οικουμένης καλωσόρισε την απελευθερωμένη πλέον γλώσσα με τα βραβεία που της απένειμε.
Β.Μ: Μιας και έχετε μια ολοκληρωμένη εικόνα του έργου του, ποιο από αυτά θα ξεχωρίζατε;
Το πιο πρόσφατο βιβλίο του που μετέφρασα το 2013 και διατηρώ ακόμα μνήμες είναι Ο γιος του ακορντεονίστα, ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης και ταυτόχρονα αποχωρισμού της βασκικής ενδοχώρας, της αγροτικής νιότης του συγγραφέα. Όμως, ανασκαλεύοντας τη βασκική κληρονομιά, ο Ατσάγα αποφεύγει τη νοσταλγία, αυτό το παραπλανητικό «τραγούδι των σειρήνων», που εξωραΐζει το παρελθόν και διαγράφει τις αρνητικές πλευρές του. Αντίθετα, αποκαλύπτει τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις του αγροτικού μικρόκοσμου· και παρότι αρχίζει σαν λυρική, παρηγορητική εξιστόρηση ενός χαμένου παραδείσου στη φανταστική κωμόπολη Ομπάμπα, το μυθιστόρημα εξελίσσεται σε μια άγρια ιστορία βίας, αγωνίας και ενοχής, που φτάνει μέχρι την τρομοκρατία της ΕΤΑ. Το βιβλίο κινείται και λειτουργεί τουλάχιστον σε τρία επίπεδα: ως περιπέτεια, ως αναδρομή στην ιστορία και την πολιτική της Χώρας των Βάσκων με επίκεντρο τον ισπανικό εμφύλιο και φτάνει ως τις μέρες μας, ως ανατομία των αισθημάτων και των διαθέσεων που γεννά τόσο η μεταβατική εποχή της εφηβείας και της πρώτης νιότης, όσο και η αποκάλυψη, στον ανυποψίαστο νεαρό πρωταγωνιστή, του διχαστικού παρελθόντος που εξακολουθεί να βαραίνει πάνω σε οικογένειες και κοινότητες.-
Ο Στράτος Ιωαννίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1947. Αποφοίτησε από το Μαθηματικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στα πανεπιστήμια Paris VI και Paris VIII της Γαλλίας. Παρακολούθησε, στη συνέχεια, σπουδές Ισπανικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στη Γρανάδα και το Σανταντέρ και, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, παρακολούθησε σεμινάρια μετάφρασης και διερμηνείας. Έχει διδάξει επί σειρά ετών μετάφραση στην Ελλάδα (ΕΚΕΜΕΛ, Ιδιωτικά ΙΕΚ και Φροντιστήρια ξένων γλωσσών). Έχει μεταφράσει έργα των Bernardo Atxaga, Augusto Roa Bastos, Fernando Savater, Juan José Millás, Elsa Osorio, Maruja Torres, Terenci Moix, Albert Sánchez Piñol, Jean Claude Michéa κ.α.) Είναι μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Ισπανιστών και έχει εργασθεί για ελληνικά και ξενόγλωσσα περιοδικά.συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Μάης 2020
