Η Χώρα των Μάγων
Αντονέν Αρτό
Εκδόσεις Αιγόκερως
συζήτηση με τον σκηνοθέτη και εκδότη
Γιάννη Σολδάτο
Β.Μ: Ποιος είναι ο Αντονέν Αρτό;
Γιάννης Σολδάτος: Θα παραμείνει ένα από τα αναπάντητα ερωτήματα του 20ού αιώνα. Πολλοί επιχείρησαν να τον ορίσουν, ακόμα και ο ίδιος, και το μόνο που κατάφεραν ήταν να θολώσουν ακόμα περισσότερο το τοπίο. Παραμένει, αξιωματικά, ένας τεράστιος θεατράνθρωπος, με ελάχιστο θεωρητικό και δραματουργικό έργο. ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΙΔΩΛΟ ΤΟΥ, το βασικό του έργο, που γνωρίζουμε και στον τόπο μας, στην υπέροχη μετάφραση του Παύλου Μάτεσι (εκδ. Δωδώνη), προκαλεί διά του τίτλου του ένα ερώτημα-λογοπαίγνιο: Μήπως ο πραγματικός Αρτό δεν πέρασε από τον κόσμο τούτο, αλλά πέρασε και γνωρίσαμε το είδωλό του;
Β.Μ: Ποιοι είναι οι βασικοί τομείς και πυλώνες της δουλειάς του;
Γιάννης Σολδάτος: Σε μια τέτοια προσωπικότητα, ο βασικός πυλώνας της δουλειάς του δεν μπορεί να είναι άλλος από την ανατροπή του όποιου κατεστημένου, της όποιας ορθής σκέψης, που αποδείχθηκε ανεπαρκής στο να υπηρετήσει τον άνθρωπο. Ο Αρτό έδρασε μέσα στο πλαίσιο των δύο πλέον καταστροφικών και παράλογων πολέμων της ανθρωπότητας, όταν αυτή καμάρωνε για τον θρίαμβο του ορθολογισμού.
Β.Μ: Τι καινοτόμο ή τι διαφορετικό φέρνει στο θέατρο ο Αρτό;
Γιάννης Σολδάτος: Θα απαντήσω με τη Νιτσεϊκή φράση, τη λογική του Ζαρατούστρα: Δεν πρόκειται για έργο αξιοθαύμαστο, αλλά για πρόλογο έργων αξιοθαύμαστων. Κι ακόμα ο Αρτό πατάει στην άλλη φράση του Νίτσε: Να μάθουν τα είδωλα να μη φέρουν πήλινα πόδια. Το μεταπολεμικό θέατρο, στις πλέον προωθημένες τους μορφές, με αιχμή τη δουλειά του Γκροτόφσκι, πάτησαν γερά, πάνω στα οράματα και τα παραληρήματα του Αρτό.
Β.Μ: Τι είναι αυτό που ονομάζουμε Θέατρο της Σκληρότητας, θεμελιωτής του οποίου υπήρξε ο Αρτό.
Γιάννης Σολδάτος: Ο ίδιος δίνει τους προκλητικούς, αλλά και σαφείς ορισμούς του …………….. στο αποσπάσματα από το Για να τελειώνουμε με την υπόθεση του θεού:
«Σκληρότητα είναι να ξεριζώνεις με το αίμα και μέχρι αίματος το θεό, το θεό, την κτηνώδη μοίρα της ασυνείδητης ζωικότητας των απανταχού ανθρώπων.»
Β.Μ: Αφορμή για αυτή την συζήτηση στάθηκε ο συλλογικός τόμος με τέσσερα έργα του Αρτό, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αιγόκερως Η Χώρα των Μάγων. Πείτε μας δυο λόγια για το βιβλίο αυτό καθώς και για τα τέσσερα αυτά έργα/κείμενα!
Γιάννης Σολδάτος: Είναι δημιουργήματα των αρχών της δεκαετίας του 80 που κυκλοφόρησαν σε τέσσερα αυτοτελή τομίδια, μεταφρασμένα από τη Λυδία Κουβάτσου, τον Στέφανο Ευθυμιάδη και τη Δέσποινα Ψάλλη, εντυπωσιασμένοι όλοι μας από το πνεύμα του Αρτό. Τίτλοι τους ……… Έγιναν αρκετές επανεκδόσεις τους και πριν 5-6 χρόνια κυκλοφόρησαν όλα μαζί με αυτόν τον τίτλο, δανεισμένο από κείμενο του Αρτό. Παράλληλα κυκλοφορούν και στις αυτοτελείς τους εκδόσεις.
Β.Μ: Άλλο ένα εμβληματικό έργο του Αρτό που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις σας είναι ο Καλόγερος σε μετάφραση Αλέξη Ζήρα! Τι θα διαβάσουμε σε αυτό το βιβλίο; Ποιος είναι ο έντονος συμβολισμός του και τι ήθελε να πει με αυτό το κείμενο ο Αρτό;
Γιάννης Σολδάτος: Πρόκειται για το κλασικό έργο του Γκρέγκορι Μάθιους Λιούις, που ο Αρτό, για βιοποριστικούς λόγους, ανέλαβε το συμμάζεμά του, για τη γαλλική έκδοση. Το συναρπαστικό γοτθικό μυθιστόρημα γίνεται ακόμα θελκτικότερο με την αφαίρεση από τον Αρτό των συνηθισμένων στην εποχή του Λιούις ατέλειωτων περιγραφών.
Β.Μ: Ποια είναι η επίδραση του Αρτό αλλά και των έργων του στη σύγχρονη δραματουργία;
Γιάννης Σολδάτος: Το προείπα. Το θέατρο μετά τον Αρτό δεν είναι πια μόνο αθωότητα, αλλά και σκληρότητα, ενώ δοξάζεται πάντα η μαγεία.
Β.Μ: Ο Αρτό είχε μια έντονη λατρεία στις φωτογραφίες (του άρεσε να φωτογραφίζεται), όπως επίσης ήθελε να μελετάει τη φθορά και την αντίδραση στις προκλήσεις του σώματος! Γιατί πιστεύετε συνέβαινε αυτό;
Γιάννης Σολδάτος: Ο Αρτώ έπαιξε ένα ιδιοφυές παιχνίδι με τη φθορά: όλες οι φωτογραφίες του που διασώζονται, και που είτε τον εμφανίζουν σαν σταρ του σινεμά στα νεανικά του χρόνια είτε σαν «κομμάτι φθαρμένης γεωλογίας», όπως θα αυτοαποκληθεί αργότερα, κλεισμένος στο ψυχιατρείο, είναι στημένες. Εκμεταλλεύτηκε τη φωτογραφία, το σημαντικότερο ερζάτς του εικοστού αιώνα, προκειμένου να μας οδηγήσει και να μας εγκλωβίσει σε μια και μοναδική παρατήρηση: Κοιτάξτε με πως ήμουν και πως έγινα. Και βέβαια, η χρονική διαφορά ανάμεσα στον Αρτό της άφθαρτης και της φθαρμένης γεωλογίας, αυτού δηλαδή των τριάντα και των πενήντα χρονών, είναι πολύ μικρή για τόσο μικρές και θεαματικές μεταβολές στη φωτογραφική του αναπαράσταση.
Η απάτη είναι παρούσα, μπροστά στην αγωνία του δυτικού ανθρώπου, του Αρτό εν προκειμένω, για τη φθορά και την επικείμενη απώλεια του σώματος. Ο Αρτό αποδέχεται και θεαματοποιεί τη διαδικασία της φθοράς, προκειμένου να ξεγελάσει την κατάληξή της, την απώλεια. Έχουμε να κάνουμε μ’ έναν διανοούμενο, σε αντίστιξη με τις βεντέτες του Χόλιγουντ, τις γυναίκες με το τέλειο πρόσωπο και τα πλατινένια μαλλιά, μπροστά στη φθορά. Εκεί η αγωνία διασκεδάζεται με την ψευδαίσθηση που δημιουργεί η παροδική αγκίστρωσηαπό το ίδιο τους το σώμα με την τεχνιτή αναβολή της φθοράς ή οδηγεί στην αυτοκτονία (Μονρόε).
Το σώμα του Αρτό μετατρέπεται από τον ίδιο σε όργανο αποτύπωσης σημαδιών, όπου όσο πιο έντονα εμφανίζονται τα σημάδια τόσο αναγνωρίσιμο είναι το σημαδεμένο σώμα.
Το ανθρώπινο σώμα καταδιώκεται πάντα, ακόμα και στο όνομα της χαμένης υπόθεσης για τη σωτηρία της ψυχής. Ο Αρτό την έχει ξεπεράσει αυτή την ιστορία, όπως και την ιστορία για τη διάσωση του πνεύματος. Το πρόβλημα γι’ αυτόν εντοπίστηκε στην ακινητοποίηση του σώματός στον χρόνο.
Β.Μ: Και μια μάλλον προβοκατόρικη ερώτηση! Πόσο επίκαιρο είναι σήμερα (στον χώρο του θεάτρου), να συζητάμε για τον Αρτό. Το ρωτώ γιατί υπάρχει η τάση να απεμπλακούμε από τις «παλαιολιθικές» τεχνικές, μεθόδους, και δραματουργίες και να ανακαλύψουμε νέες!
Γιάννης Σολδάτος: Το αίτημα του Αρτό ήταν να απεμπλακούμε από τις «παλαιολιθικές» τεχνικές, μεθόδους και δραματουργίες και να ανακαλύψουμε νέες. Άρα είναι πάντα επίκαιρος.
Β.Μ: Πόσο σημαντικό είναι για τις εκδόσεις Αιγόκερως η έκδοση σχεδόν όλων των βιβλίων του Αρτό στα Ελληνικά;
Γιάννης Σολδάτος: Χάος… Έναν αιώνα παλεύει στη Γαλλία ο Γκαλιμάρ κι ακόμα έχει δρόμο…
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Απρίλης 2022
Ο συγγραφέας, σκηνοθέτης και εκδότης Γιάννης Σολδάτος γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1952. Είναι ιδρυτής και διευθυντής του εκδοτικού οίκου “Αιγόκερως” που έχει στο ενεργητικό του την κυκλοφορία περισσότερων από 200 κινηματογραφικών βιβλίων και περισσότερων από 400 λογοτεχνικών. Ως συγγραφέας, έγραψε τα βιβλία: “Στον αστερισμό του Κριού”, “Τρομαχτικές ιστορίες”, “Πολεμικές ιστορίες”, “Το αίνιγμα”, “Εύα, η αγαπημένη των βρικολάκων”, “Η πλάνη”, “Υποβρύχιος έρωτας”, “Ελένη: Λιοσίων 5Α”, “Διόνυσος, ο βασιλεύς των ορέων”, “Ιερή πόρνη”, “Το ερωτευμένο τρένο”, “Αλέξης Δαμιανός”, “Ζαν-Λυκ Γκοντάρ”, “Ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου”, “Συνοπτική ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου”, “Ελληνικός κινηματογράφος: ένας αιώνας”, “Ιστορία του γυμνού στον κινηματογράφο”, “Ένας άνθρωπος παντός καιρού: Θανάσης Βέγγος”, “Οδύσσειες σωμάτων στο έργο του Νίκου Κούνδουρου”, κ.ά. Διετέλεσε καθηγητής ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου σε σχολές κινηματογράφου. Έχει σκηνοθετήσει 40 επεισόδια της σειράς “Η περιπέτεια ενός ποιήματος” (ΕΤ2), τις ταινίες: “Η απολογία του Θεόφιλου Τσάφου ” (ΕΤ2), “Βήματα” (ΕΤ2), “Το αίνιγμα” (ταινία μεγάλου μήκους, παραγωγή: Αιγόκερως, ΕΡΤ, New Star), “Υποβρύχιος έρωτας” (ταινία μεγάλου μήκους, παραγωγή: Αιγόκερως), τη μικρού μήκους ταινία “Ένα Σάββαρο βράδυ (Αιγόκερως, ΕΚΚ), πέντε ντοκιμαντέρ με γενικό τίτλο “Καστρολόγος: αναφορά στον Φώτη Κόντογλου” (ΕΤ1), δέκα επεισόδια της σειράς “Παρασκήνιο” (ΕΤ1) και τέσσερα δραματοποιημένα επεισόδια της σειράς “Σελίδες με Θέα” (ΕΤ1). Στο θέατρο έχουν ανεβεί τα θεατρικά του έργα: “Όταν ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης συνάντησε τον Γεώργιο Βιζυηνό” (Νέο Ελληνικό Θέατρο Γιώργου Αρμένη, σκηνοθεσία Γιώργου Αρμένη), “Όταν ο Σκαρίμπας κήρυξε τον πόλεμο κατά της Χαλκίδας” (Ανοιχτό Θέατρο, σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη), “Πόε” (Θέατρο της Μεσογείου, σκηνοθεσία Αλμπέρτο Εσκενάζη), “Ιερή πόρνη”, κ.ά.
