Aλφόνσο Λίμα Μπαρέτο. Ο βραζιλιάνος συγγραφέας που υπερασπίστηκε τους φτωχούς και κλείστηκε στο ψυχιατρείο ως επικίνδυνος. Εκεί έγραψε το αυτοβιογραφικό, «Ημερολόγιο ενός Τρελοκομείου»,
Πότε θα δεις στον τόπο σου έναν Ντοστογιέφσκι, έναν Τζορτζ Έλιοτ, έναν Τολστόι, αυτούς τους γίγαντες που με τη δύναμη της ματιάς τους, με την απεριόριστη φαντασία τους έδειξαν τολμηρά την συμπάθειά τους για τους ταπεινούς και καταφρονημένους; Αν μπορούσα, αν είχα το αληθινό χάρισμα του συγγραφέα, θα ήμουν ένας Ρουσσώ, με τον τρόπο μου για να βροντοφωνάζω φωτεινά ιδανικά στα πλήθη, με βία, με δύναμη, με τόλμη…. – [Aλφόνσο Ενρίκες δε Λίμα Μπαρέτο]
Αυτά είναι τα λόγια του Γκονζάγα ντε Σα, πρωταγωνιστή του ομώνυμου μυθιστορήματος του Αλφόνσο Ενρίκες ντε Λίμα Μπαρέτο, σκιαγραφώντας το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο του συγγραφέα.
Ο Αλφόνσο Ενρίκες δε Λίμα Μπαρέτο ήταν ένας περιθωριακός συγγραφέας, μαύρος σε μια κοινωνία ρατσιστική και αποκλεισμένος επειδή ήταν φτωχός, έμεινε μακριά από τη δημοσιότητα καθώς υπεράσπιζε τους φτωχούς. Βρισκόταν στην αφάνεια περίπου 40 χρόνια. Αντικείμενο του έργου του αποτελεί η κοινωνική εξαθλίωση σε έναν κατατρεγμένο κόσμο, οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων της εποχή του στο νέο φαινόμενο της μεγαλούπολης.
Γεννήθηκε το 1881 και πέθανε αλκοολικός το 1922, τη χρονιά που εμφανιζόταν το ρεύμα του μοντερνισμού το οποίο άρχισε να αξιολογεί και να προβάλλει βραζιλιάνικες αξίες, να υιοθετεί τη μαύρη και την ιθαγενή κουλτούρα και να διαμορφώνει την εθνική συνείδηση. Η ζωή του Aλφόνσο Ενρίκες δε Λίμα Μπαρέτο.
Στα σημαντικότερα έργα του συγκαταλέγονται: Tο Θλιβερό τέλος του Πολύκαρπου Κουαρέσμα, Μπρουζουντάνγκα και η Νέα Καλιφόρνια.
Η μητέρα του πέθανε όταν ήταν 11 χρόνων και ο πατέρας του κλείστηκε σε ψυχιατρείο. Από νεαρή ηλικία αναγκάστηκε να αναλάβει τις ευθύνες της οικογένειάς του. Επιχείρησε να σπουδάσει μηχανικός στο Πολυτεχνείο, αλλά δεν άντεξε τον κοινωνικό αποκλεισμό που αποτελούσε την μάστιγα της εποχής.
Με διαγωνισμό κατάφερε να κερδίσει μια θέση γραφιά στο Υπουργείο Άμυνας, όπου αποφάσισε να δουλέψει από ανάγκη. Σε σύντομο χρονικό διάστημα μίσησε το πόστο αυτό και σιχάθηκε τον εαυτό του που δούλευε εκεί. Το όνειρό του ήταν να ασχοληθεί με τη λογοτεχνία, μια λογοτεχνία που θα επικεντρώνονταν στην κοινωνική κριτική. Εξάλλου, ο σκοπός του ήταν να προσφέρει στους κοινωνικά αδικημένους, αλλά δεν τα κατάφερε.
Τα Χριστούγεννα του 1919, ύστερα από κρίση που οφείλονταν στο αλκοόλ, ο αδελφός του κάλεσε την αστυνομία και τον έκλεισαν στο ψυχιατρείο, σαν ένα επικίνδυνο φονιά. Εκεί έγραψε το αυτοβιογραφικό κείμενο Diario Intimo (Ημερολόγιο ενός Τρελοκομείου) και το Cemiterio dos vivos (Νεκροταφείο Ζωντανών).
Πέθανε στα 41 του χρόνια. Δεν παντρεύτηκε, ούτε άφησε απογόνους. Ο Αλφόνσο δεν κατάφερε να ταξιδέψει στον κόσμο όπως ονειρευόταν. Κατάφερε όμως να ταξιδέψει μέσα από το έργο του σε μικρούς μακρινούς τόπους , όπου «συνάντησε» ανθρώπους από την Άπω Ανατολή, την Αλγερία, τα Βαλκάνια. Η εποχή που έζησε Η κοινωνική ομάδα που διαμορφώθηκε από τους πρώτους Ευρωπαίους κατακτητές τον 16ο αιώνα εξακολουθεί να κατέχει τα πάντα στην Βραζιλία ακόμα και σήμερα.
Έχει την κυριότητα ολόκληρης της γης εκμεταλλευόμενη τους φυσικούς πόρους και τους ανθρώπους της. Το στρώμα αυτό αναδύθηκε μέσα από το πρώτο οργανωμένο παγκόσμιο εμπόριο, όπως διαμορφώθηκε τον 16ο αιώνα, μέσα από το εμπόριο ζάχαρης αρχικά, αλλά και από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και του καφέ, αργότερα. Επίσης, το εμπόριο των σκλάβων καταργήθηκε μόλις τον 19ο αιώνα.
Οι πρώην μαύροι-σκλάβοι- δεν θα μπορούσαν να γίνουν δεκτοί ως μισθωτοί. Η παραγωγή απαιτούσε αλλαγές και στο εργασιακό δυναμικό το οποίο προερχόταν από την Ευρώπη. Λευκοί εργάτες, εξειδικευμένοι με καλύτερη μόρφωση, που δεν δούλευαν με το μαστίγιο, αλλά με την ελπίδα να πιάσουν την καλή για την Πρόοδο και την Τάξη, που αποτελούσαν και συνθήματα που αναγράφονται στη σημαία της Βραζιλίας. Η μετανάστευση εργατών από την Ευρώπη ξεκίνησε μαζικά. Ήταν ουσιαστικά η πολιτική «λεύκανσης» του πληθυσμού.
Οι νεοφερμένοι εργάτες προορίζονταν να δουλέψουν σε συνθήκες σκλαβιάς, αλλά μπορούσαν να ξεφύγουν και να γίνουν ελεύθεροι επαγγελματίες. Το ίδιο το κράτος εξάλλου, τους έδινε τα εφόδια ακόμα και τη γη, κάτι που δεν δόθηκε ποτέ στους γηγενείς. Το αποτέλεσμα ήταν οι μαύροι να περιθωριοποιηθούν περαιτέρω, καθώς δεν είχαν τις δυνατότητες να συναγωνιστούν τους νεοφερμένους μισθωτούς στα πόστα δουλειάς. Η λέξη μαύρος είχε καταστεί συνώνυμο του φτωχού και καταραμένου που ζούσε στο περιθώριο των μεγαλουπόλεων στις παραγκουπόλεις. Επομένως, ο Λίμα Μπαρέτο ζώντας σε αυτό το κλίμα υφίστατο συνεχώς τον αποκλεισμό σε πολλές πλευρές της ζωής του.
Το μοναδικό βιβλίο του που κυκλοφορεί στα Ελληνικά είναι “Η νέα Καλιφόρνια σε μετάφραση Κρίτωνα Ηλιόπουλου από τις εκδόσεις των συναδέλφων.
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Δεκέμβρης 2019
