Αλλαγή: Μέθοδος
του Εντουάρ Λουί
εκδόσεις Αντίποδες
συζήτηση με την μεταφράστρια
Στέλα Ζουμπουλάκη
Σε ορισμένες περιπτώσεις συγγραφέων είναι αρκετά κοινότoπο να ρωτήσω τον μεταφραστή/μεταφράστρια να μας πει λίγα λόγια για τον συγγραφέα, που με αφορμή κάποιο έργο του, συζητάμε. Στην περίπτωση του Εντουάρ Λουί νομίζω έχει περισσότερο ενδιαφέρον να μάθουμε ποιος είναι για σένα ο Εντουάρ Λουί!
Ο Εντουάρ Λουί είναι πολύ σημαντικός για μένα. Μέσα από τη μετάφραση των βιβλίων του ήρθα πολύ κοντά του, ένιωσα πως έγινα μέρος του κόσμου του, της σκέψης του. Επίσης, ο Λουί συνέπεσε ουσιαστικά με το ξεκίνημά μου στη μετάφραση. Τι τύχη να ξεκινήσω με αυτόν τον συγγραφέα. Και μετά ήρθε και η προσωπική γνωριμία μαζί του, που με έκανε να νιώσω ακόμα μεγαλύτερη εγγύτητα.
Διαβάζοντας τα βιβλία του Λουί εύλογα αναρωτιέται κανείς: πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που έχει δεχτεί τόση βία, ρατσισμό, bullying, να βρίσκεται στη σωστή πλευρά της ιστορίας;
Πράγματι, μέσα από όλα τα βιβλία του Λουί βλέπουμε έναν άνθρωπο που από μικρό παιδί έχει υποστεί πολλά, βία, λεκτική και σωματική, αποκλεισμό, περιθωριοποίηση, απόρριψη. Και αυτό κατόρθωσε να το μετασχηματίσει σε λογοτεχνικό έργο, σε γράψιμο, σε ύφος. Κατάφερε να το μετουσιώσει σε έργο, όχι μόνο μεταδίδοντας τις τραυματικές εμπειρίες τους αλλά δημιουργώντας κάτι καινούργιο μέσα από αυτές, επανεφευρίσκοντας τη λογοτεχνία και καταδεικνύοντας τη βία –ορατή και μη ορατή βία– και δημιουργώντας το χώρο να μιλήσουμε για τον ίδιο τον πόνο και για την πολιτική του διάσταση.
Ανήκει σε ένα ενεργό πυρήνα αριστερών διανοουμένων μαζί με τον Ντιντιέ Εριμπόν (που υπήρξε κατά κάποιο τρόπο και μέντοράς του) και τον Ζοφρουά ντε Λανγκανερί, όπου προσπαθούν με τα έργα τους να καταδείξουν όλη αυτή τη βία που ενυπάρχει στην κοινωνία μας. Πιστεύεις ότι σιγά σιγά έχει αρχίσει να μια κάποια ευαισθητοποίηση ειδικά για τα θέματα που θίγει ο Λουί στο έργο του;
Ναι, όντως ανήκει σε έναν ενεργό πυρήνα συγγραφέων της Αριστεράς, που πρωτοστατούν στους πολιτικούς αγώνες, παίρνουν θέση για τα δημόσια ζητήματα, συμμετέχουν ενεργά στις διαδηλώσεις, παλεύουν για την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας. Δεν προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις, δεν θέτουν ερωτήματα. Αυτό για το οποίο αγωνίζονται είναι η ανάδειξη των ζητημάτων αυτών, η ορατότητα. Θέλουν να δηλώσουν πως το πρόβλημα είναι εδώ, δείτε το. Όσον αφορά την ευαισθητοποίηση γύρω από αυτά τα ζητήματα, το μόνο που μπορώ να πω είναι πως ναι, σίγουρα ένα κομμάτι της κοινωνίας έχει αρχίσει να προσανατολίζεται προς αυτά τα ζητήματα, να τα θίγει, να μιλά και να γράφει για αυτά.
Τι θα διαβάσουμε λοιπόν στο τελευταίο βιβλίο του Εντουάρ Λουί που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΝΤΙΠΟΔΕΣ (όπως και το σύνολο του έργου του στα ελληνικά) σε δική σου μετάφραση;
Στο τελευταίο του βιβλίο συναντάμε πάλι τον πρωτοπρόσωπο αφηγητή, όπως και στα προηγούμενα βιβλία. Εδώ ο αφηγητής μας πραγματοποιεί μια μετάβαση. Φεύγει από το χωριό και μετακομίζει στην Αμιένη, πηγαίνει λύκειο εκεί, δημιουργεί φιλίες με ανθρώπους που στο χωριό δεν θα μπορούσε καν να τους γνωρίσει. Δένεται ειδικά με μια κοπέλα, την Έλενα, μέσω της οποίας αρχίζει να αλλάζει. Σύντομα όμως θα διαπιστώσει πως και το νέο περιβάλλον είναι εξίσου περιοριστικό, και θα αναζητήσει μια ακόμα μεγαλύτερη μετάβαση, μια ακόμα μεγαλύτερη αλλαγή. Κατά βάση το βιβλίο είναι η ιστορία ενός αγοριού που ήθελε να ξεφύγει, να αποδράσει από την παιδική του ηλικία. Που είχε ανάγκη να ελευθερωθεί, και το Αλλαγή: Η μέθοδος μας μιλά για το όχημα που τον οδήγησε προς την κατάκτηση της ελευθερίας.
Βασική θέση στο έργο αυτό έχει η «Προσβολή». Ποια είναι η ουσία της λέξης και του συναισθήματος που γεννά αυτή, στον συγγραφέα;
Η έννοια της Προσβολής συμπυκνώνει ουσιαστικά την κοινωνική βία που δέχεται το Υποκείμενο. Μιλά για τη βία κάθε είδους, αλλά και τη βία της συμμόρφωσης με τα κανονιστικά πρότυπα. Η Προσβολή είναι το τραύμα που τον ακολουθεί διαρκώς, οι τραυματικές εμπειρίες από τις οποίες θέλει να ξεφύγει. Αυτό που αξίζει να σημειώσουμε όμως είναι επίσης πως για να μπορεί να νιώσει κάποιος προσβολή σημαίνει πως διατηρεί την αξιοπρέπειά του, το κέντρο του, σημαίνει πως μπορεί να προσβληθεί.
Τι το διαφοροποιεί και τι το ενώνει με τα προηγούμενα αυτοβιογραφικά βιβλία του;
Το βιβλίο αυτό του Λουί συνδέεται φυσικά με όλα τα προηγούμενα. Όμως σε κάθε βιβλίο ο συγγραφέας διαλέγει μια άλλη οπτική, ένα άλλο τέχνασμα, για να θεμελιώσει την κατασκευή του. Σίγουρα εδώ χρησιμοποιεί την ίδια υφολογική επεξεργασία, προβαίνει στη μεταφορά εμπειριών, έχει την ίδια στοχαστική διάθεση πάνω σε όσα έχει ζήσει, την ίδια κοινωνική ματιά, την ίδια συναισθηματική γλώσσα. Όμως εδώ ο αφηγητής είναι πιο πολύπλοκος, δεν γράφει μόνο για να γίνει συμπαθής, εκτίθεται περισσότερο, εκφράζει τις αδυναμίες του. Δεν καταγράφει μόνο τα όσα εκείνος υπέστη, αλλά βάζει και τον εαυτό του στο στόχαστρο, προσπαθεί να ερμηνεύσει και τη δική του συμπεριφορά, τη δική του συναισθηματική αδυναμία. Σε σημεία μάλιστα έχει έως και απολογητική διάθεση, μιλώντας για πράγματα που έπραξε ή σκέφτηκε, για ανθρώπους που πλήγωσε. Αυτό είναι κάτι που δεν το συναντάμε στα προηγούμενα βιβλία του.
Για άλλη μια φορά μας έδωσες μια καταπληκτική μετάφραση, προσωπικά πάντα διαβάζω τον Λουί και νομίζω πως γράφει στη γλώσσα μας. Αλήθεια πως ήταν η εμπειρία της μετάφρασης υπήρξαν δυσκολίες αλλά και προκλήσεις;
Καθώς έχω μεταφράσει τα περισσότερα έργα του, έχω έρθει αντιμέτωπη με τη γλώσσα του, έχω μάθει πια να την αναγνωρίζω, να μου είναι οικεία. Το γράψιμό του είναι ταυτόχρονα προσωπικό και απρόσωπο, κοινωνικό και ατομικό, έχει ένταση αλλά δεν έχει καλλιτεχνικές κατασκευές, που χρήζουν άλλης αντιμετώπισης κατά τη λογοτεχνική μετάφραση. Εδώ τα υλικά είναι απλά, ανακαλούν συγκεκριμένες εμπειρίες, συγκεκριμένα πράγματα, και αυτό που κλήθηκα να κάνω εξαρχής είναι να μάθω αυτή τη γλώσσα της απλότητας, να τη μεταφέρω σε εμάς, διατηρώντας την ένταση που έχει, πράγμα που δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται. Βιβλίο το βιβλίο όμως έμαθα να αναγνωρίζω τους τρόπους του, να εξοικειωθώ με τη γραφή του και να εμβαθύνω στην απλότητά του. Τον έμαθα, το σύμπαν του βρίσκεται πια αρκετά κοντά μου.
συνέντευξη
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Γενάρης 2023
Η Στέλα Ζουμπουλάκη σπούδασε ψυχολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και έκανε μεταπτυχιακό στη Γενική και Συγκριτική Γραμματολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε για πολλά χρόνια ως διορθώτρια και επιμελήτρια σε εκδοτικούς οίκους, μεταξύ των οποίων οι εκδόσεις Πόλις, οι εκδόσεις Μεταίχμιο, οι εκδόσεις Πατάκη και οι εκδόσεις Αντίποδες, των οποίων υπήρξε βασικό στέλεχος. Έχει μεταφράσει από τα γαλλικά το μυθιστόρημα της Cécile Coulon, Le rire du grand blessé (υπό έκδοση από τις εκδόσεις Πόλις), και την Ιστορία της βίας, Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου, Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας, Διάλογος για την τέχνη και την πολιτική (με τον Κεν Λόουτς), του Εντουάρ Λουί (εκδ. Αντίποδες), Κόκκινες ψυχές του Paul Greveillac από τις (εκδ. ΠΟΛΙΣ), τα τελευταία χρόνια είναι Υπεύθυνη έκδοσης Ελληνικής και Ξένης Λογοτεχνίας στις εκδόσεις Μεταίχμιο.
